سنگسار کردن یعنی چی

سنگسار، یا به قول فقها «رجم»، یه روش خیلی قدیمی و البته خیلی خشن برای اجرای مجازات اعدامه که توش فرد محکوم رو با پرتاب سنگ، که معمولاً به صورت گروهی انجام میشه، به کام مرگ می فرستن. این عمل نه تنها باعث دردهای شدید جسمی میشه، بلکه از نظر روانی هم خیلی سنگینه و به خاطر همین، تو جامعه بین المللی به عنوان یه «عمل وحشیانه و غیرانسانی» شناخته شده و کلی بحث و مناقشه رو در طول تاریخ و تا به امروز به وجود آورده.

شاید شنیدن اسم سنگسار یه جورایی دل آدم رو به درد بیاره. این مجازات، با تمام جزئیاتش، قصه ای طولانی و پرپیچ وخم داره که از دل تاریخ تا امروز ادامه پیدا کرده. از ادیان قدیمی گرفته تا قوانین بعضی کشورهای امروزی، ردپای این حکم رو میشه دید. اما سنگسار کردن دقیقاً یعنی چی؟ چه جرمی انقدر بزرگه که سزاش چنین مجازاتی باشه؟ چه شرایطی باید کنار هم جمع بشن تا این حکم اجرا بشه؟ تو این مقاله، قراره با هم سفری به دل تاریخ و فقه و حقوق داشته باشیم تا از همه زوایای پنهان و آشکار این موضوع سر دربیاریم و ببینیم واقعاً سنگسار چیه و چه داستانی پشتش پنهانه.

مفهوم شناسی و شیوه اجرای سنگسار (رجم)

وقتی اسم سنگسار میاد، اولین چیزی که تو ذهن خیلی هامون نقش می بنده، یه صحنه خشن و دردناکه. اما بیاید دقیق تر ببینیم این کلمه تو لغت و اصطلاح چه معنی می ده و چطور اجرا میشه.

تعریف لغوی و اصطلاحی رجم

کلمه سنگسار که خودش گویاست، یعنی با سنگ زدن به کسی. تو فقه اسلامی، بهش رجم می گن که از ریشه رَجَمَ به معنی سنگ زدن میاد. تو اصطلاح فقهی و حقوقی، رجم یه مجازات مرگ محسوب میشه که برای جرائم خاصی مثل زنای محصنه (یعنی زنای فرد متأهل) در نظر گرفته شده. ویژگی بارز این مجازات اینه که فرد محکوم به تدریج و با درد زیاد به سمت مرگ میره، نه اینکه یه دفعه کارش تموم شه. همین ویژگی هاست که این حکم رو اینقدر دلخراش و متفاوت کرده.

شیوه و جزئیات اجرایی سنگسار

اجرای سنگسار تو فقه اسلامی و قوانین بعضی کشورها، جزئیات خاص خودش رو داره. اول از همه، فرد محکوم رو تو یه گودال مخصوص قرار می دن. اگه مرد باشه، تا کمر و اگه زن باشه، تا سینه تو خاک دفن میشه. این کار برای اینه که نتونه فرار کنه و حرکتش محدود بشه.

سنگ هایی که برای این کار استفاده میشه، نباید هر سنگی باشن. یه سری ضوابط براش هست: نباید انقدر بزرگ باشن که محکوم با یکی دو ضربه بمیره و خلاص بشه، چون هدف اینه که درد و عذاب رو حس کنه. از اون طرف هم نباید انقدر کوچیک باشن که اصلاً بهش سنگ نگیم و اثرگذار نباشه. باید سنگی باشه که دردناک باشه ولی مرگ رو طولانی کنه.

ترتیب سنگ زدن هم مهمه. اگه جرم با شهادت شهود ثابت شده باشه، اول باید خود شهود شروع کنن به سنگ زدن. اما اگه با اقرار خود محکوم یا علم قاضی ثابت شده باشه، اول قاضی یا کسی که حکم رو صادر کرده سنگ میزنه و بعد بقیه. این ترتیب نشون دهنده اهمیت و مسئولیت هر گروه تو اجرای حکم هست.

سنگسار، مجازاتی گروهی و تدریجی است که در آن فرد محکوم با سنگ هایی نه چندان بزرگ و نه چندان کوچک، به آهستگی به سمت مرگ رانده می شود تا بیشترین درد و رنج را متحمل شود.

یه نکته جالب و البته پیچیده دیگه، بحث فرار از گوداله. اگه تو حین اجرای حکم، فرد محکوم بتونه از گودال فرار کنه، حکمش فرق می کنه. اگه جرمش با شهادت شهود ثابت شده باشه، دوباره برش می گردونن تو گودال و حکم رو ادامه میدن. اما اگه با اقرار خودش یا علم قاضی بوده باشه، بعد از فرار، دیگه نیازی به ادامه اجرای حکم نیست و بخشیده میشه. این قانون نشون می ده که حتی تو این مجازات هم، راه هایی برای توبه یا تخفیف وجود داشته.

ریشه های تاریخی و جایگاه سنگسار در ادیان

حالا که فهمیدیم سنگسار کردن یعنی چی و چطور اجرا میشه، بیاید یه نگاهی به گذشته بندازیم و ببینیم این مجازات خشن از کجا اومده و تو ادیان مختلف چه جایگاهی داشته.

سنگسار در دوران باستان

برخلاف تصور بعضی ها که فکر می کنن سنگسار فقط یه حکم دینیه، این مجازات ریشه های خیلی عمیقی تو تاریخ بشر داره. تو الواح سومری که از قدیمی ترین نوشته های حقوقی دنیا هستن و برمی گردن به حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، از مجازات سنگسار برای جرم هایی مثل دزدی و زناشویی زن با دو مرد صحبت شده. یعنی از همون دوران باستان تو تمدن های بین النهرین و حتی یونان، این روش برای مجازات بعضی جرائم مثل سرقت، زنا، و حتی جادوگری رایج بوده. این نشون می ده که سنگسار یه مجازات عمومی بوده که تو خیلی از جوامع باستانی وجود داشته.

سنگسار در ادیان ابراهیمی

اما داستان سنگسار تو ادیان ابراهیمی، یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام، یه مقدار فرق می کنه و پیچیدگی های خاص خودش رو داره.

در یهودیت و عهد عتیق

اگه بریم سراغ تورات و عهد عتیق، می بینیم که حکم سنگسار اونجا با صراحت تمام ذکر شده و یکی از مجازات های اصلی به حساب میاد. مثلاً تو سفر خروج یا سفر لاویان، دقیقاً مشخص شده که چه جرم هایی مستحق سنگسار هستن. جرائمی مثل ارتداد (برگشتن از دین)، توهین به مقدسات، کفرگویی، جادوگری، زنا با محارم، و حتی حرمت شکنی روز شنبه، با این مجازات روبه رو میشدن.

تو یه قسمت از سفر خروج اومده: هر که کوه را لمس کند، هرآینه کشته شود. دست بر آن گذارده نشود بلکه یا سنگسار شود یا به تیر کشته شود، خواه بهایم باشد خواه انسان، زنده نماند. این نشون میده که سنگسار اون موقع، یه راهکار جدی برای حفظ نظم و پاکی جامعه دینی بوده.

در مسیحیت و عهد جدید

وقتی به عهد جدید و آموزه های مسیحیت نگاه می کنیم، می بینیم که داستان سنگسار یه مسیر دیگه رو طی کرده. تو عهد جدید، حکم صریحی برای سنگسار وجود نداره. مشهورترین قضیه همون داستان زن زناکاریه که می خواستن سنگسارش کنن. عیسی مسیح اونجا جمله معروفی می گه: هر یک از شما که بی گناه است، اولین سنگ را به سوی او پرتاب کند. بعد از این حرف، همه اونجا رو ترک می کنن. این داستان و دیدگاه مسیح نشون می ده که بخشش و عدم قضاوت، تو مسیحیت چقدر اهمیت داره و عملاً سنگسار تو این دین اجرا نمیشه.

در اسلام (قرآن و سنت نبوی)

حالا می رسیم به اسلام، جایی که بحث سنگسار یا رجم، از همه ادیان دیگه پیچیده تر و پرمناقشه تره.

عدم تصریح در قرآن کریم: شاید براتون عجیب باشه، ولی باید بگم که تو هیچ کجای قرآن کریم، به صورت مستقیم و واضح به مجازات سنگسار اشاره ای نشده! این خودش یه نکته خیلی مهمه که کلی بحث و تفسیر رو تو طول تاریخ به وجود آورده. کسانی که منکر سنگسار تو اسلام هستن، همین رو دلیلی برای حرفشون می دونن.

اشاره در سنت و روایات: اما از اون طرف، اگه بریم سراغ سنت نبوی و روایات، می بینیم که حدود ۹۰ روایت معتبر وجود داره که از پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) نقل شده و به مجازات سنگسار اشاره دارن. این روایات، جزئیات اجرای حکم و شرایطش رو هم توضیح میدن. برای همین، فقهای شیعه و سنی، بیشتر به همین روایات و سیره معصومین برای مشروعیت سنگسار استناد می کنن.

ادله شرعی دیگر: علاوه بر روایات، اجماع فقها (یعنی اتفاق نظر علمای اسلام) و سیره عملی پیامبر و امامان هم به عنوان ادله شرعی برای سنگسار مطرح میشه. شیخ طوسی، از فقهای بزرگ شیعه، گفته که همه فقهای مسلمان سنگسار رو قبول دارن و فقط خوارج (یه گروه مذهبی) هستن که اون رو رد می کنن.

دیدگاه های مختلف فقها: تو این زمینه، دیدگاه های مختلفی بین فقها وجود داره:

• اکثریت فقها: بیشتر فقهای شیعه و سنی، با استناد به روایات و اجماع، معتقدن که سنگسار یکی از حدود الهیه و باید اجرا بشه.
• فقهای منکر: یه عده هم هستن که میگن سنگسار حکم اسلام نیست و شاید مخصوص یهودیان بوده، یا اینکه روایات مربوط به اون رو معتبر نمی دونن.
• بحث آیه رجم: بین اهل سنت، بحثی هست به نام آیه رجم. اونا میگن یه زمانی آیه ای تو قرآن بوده که به سنگسار اشاره می کرده، اما بعداً تلاوتش نسخ شده ولی حکمش باقی مونده. یعنی دیگه تو قرآن نیست، ولی باید بهش عمل کرد. اما فقهای شیعه و بعضی از علمای اهل سنت، این نظر رو قبول ندارن و میگن این حرف باعث میشه شبهه تحریف قرآن پیش بیاد که تو اسلام کاملاً رد شده است. آیت الله خویی، از مراجع بزرگ شیعه، میگه اگه این روایت درست باشه، یعنی آیه ای از قرآن حذف شده، که این با عقیده ما درباره عدم تحریف قرآن در تضاده.

این بحث ها نشون می ده که موضوع سنگسار تو اسلام، یه بحث ساده نیست و پیچیدگی های فقهی و تاریخی زیادی داره.

شرایط فقهی، حقوقی و اجرای سنگسار در جهان امروز

خب، تا اینجا فهمیدیم سنگسار کردن یعنی چی و تو تاریخ و ادیان چه جایگاهی داشته. حالا بیاید ببینیم تو فقه اسلامی، برای اجرای این حکم چه شرایط سختی گذاشتن و تو دنیای امروز، چندتا کشور هنوز این مجازات رو اجرا می کنن.

شرایط تحقق جرم در فقه اسلامی

اجرای حکم سنگسار تو فقه اسلامی، اصلاً کار راحتی نیست و شرایط خیلی خیلی سخت و دشواری داره. اینقدر سخت که میشه گفت بیشتر یه حکم بازدارنده است تا اجرایی.

زنای محصنه (محوری ترین جرم)

محوری ترین جرمی که مجازات سنگسار براش در نظر گرفته شده، زنای محصنه است. احصان یعنی چی؟ یعنی فرد زناکار، چه زن و چه مرد، باید همسر دائمی و سالم داشته باشه و امکان آمیزش با همسرش هم براش فراهم باشه. یعنی اگه کسی همسر داره ولی همسرش دوره یا مریضه و نمی تونه باهاش نزدیکی کنه، دیگه محصن نیست و اگه مرتکب زنا بشه، سنگسار نمیشه. علاوه بر این، خود فرد زناکار هم باید عاقل، بالغ، هوشیار و با اختیار کامل مرتکب این عمل شده باشه. یعنی اگه یکی از این شرایط نباشه (مثلاً به زور یا تحت تأثیر مواد مخدر)، حکم سنگسار اجرا نمیشه. می بینید که چقدر فقه تو این زمینه سخت گیره.

لواط

در مورد لواط هم بحث سنگسار مطرح شده، اما مثل زنای محصنه، مجازات قطعی و همیشگی نیست. حاکم شرع تو این مورد مخیره که بین سنگسار و روش های دیگه کشتن، یکی رو انتخاب کنه. پس سنگسار برای لواط، یه حکم قطعی نیست.

شیوه اثبات جرم در فقه و حقوق

اثبات جرم زنا برای اجرای حکم سنگسار، خودش یه هفت خان رستم محسوب میشه. انقدر سخته که تقریباً میشه گفت محاله:

• شهادت شهود: باید چهار مرد عادل و مورد اعتماد، همزمان و به صورت مستقیم ببینن که عمل زنا انجام شده. یعنی اگه یکی از چهار نفر، یک ثانیه هم دیرتر ببینه یا یه گوشه از صحنه رو نبینه، شهادتشون قبول نیست و حکم سنگسار اجرا نمیشه. اگه سه نفر شهادت بدن، هر سه نفر شلاق می خورن به جرم تهمت! این سخت گیری فوق العاده نشون می ده که اسلام چقدر دنبال این بوده که این حکم به راحتی اجرا نشه.
• اقرار مجرم: خود مجرم باید چهار بار و در چهار نوبت جداگانه، صریح و آگاهانه به زنای محصنه اقرار کنه. یعنی اگه یه بار اقرار کنه و بعد پشیمون بشه، کافی نیست. اگه سه بار اقرار کنه و بار چهارم بگه نه، اصلاً قبول نیست و حکم اجرا نمیشه.
• علم قاضی: در بعضی موارد، قاضی میتونه بر اساس علم خودش حکم صادر کنه، اما این هم شرایط خیلی خاصی داره و باید دلایل محکمی پشت علم قاضی باشه که جای هیچ شک و شبهه ای رو باقی نذاره.

با این اوصاف، میشه گفت که اثبات زنای محصنه برای اجرای سنگسار، تو دنیای امروز تقریباً غیرممکنه و هدف اصلی این سخت گیری ها، بازدارندگی از این جرم بوده، نه اجرای عمومی حکم.

وضعیت اجرای سنگسار در کشورهای مختلف

با وجود همه این بحث ها و انتقادات حقوق بشری، هنوز تو بعضی از کشورهای مسلمان، مجازات سنگسار تو قوانین جزایی شون وجود داره و گهگاهی هم اجرا میشه. از جمله این کشورها میشه به افغانستان، نیجریه، سودان و سوریه اشاره کرد. البته آمار دقیق و رسمی از اجرای این احکام خیلی کمه و بیشتر از طریق گزارش های سازمان های حقوق بشری یا رسانه ها به دست ما میرسه.

وضعیت سنگسار در قوانین و رویه قضایی ایران

تو ایران هم مثل بعضی کشورهای دیگه، حکم سنگسار تو قوانین جزایی وجود داشته و داره، هرچند که تغییراتی کرده و تو اجراش هم خیلی محتاطانه عمل میشه.

بعد از انقلاب اسلامی ایران، سنگسار به عنوان یه مجازات شرعی دوباره وارد قوانین شد. اما اجرای این حکم، همیشه با واکنش های تند و انتقادی شدید از طرف مجامع بین المللی و فعالان حقوق بشر، هم تو داخل ایران و هم خارج از کشور، روبه رو بوده. مثلاً کمپین های زیادی مثل قانون بی سنگسار از طرف فعالان حقوق زن و بشر تو ایران راه افتاده تا این مجازات از قوانین حذف بشه.

یه نکته مهم اینه که تو ایران، عمدتاً گزارش اجرای سنگسار تو مناطقی بوده که سطح آموزش و سواد پایینه و متهمان گاهی اوقات حتی از مفهوم پرونده ای که براشون تشکیل شده بی اطلاع بودن. این خودش یه معضل جدیه.

اوایل دهه ۸۰ شمسی، یعنی از سال ۲۰۰۳، مسئولان قوه قضائیه ایران به مقام های اروپایی قول شفاهی دادن که صدور احکام سنگسار رو متوقف کنن و با یه بخشنامه از طرف رئیس وقت قوه قضائیه (آیت الله محمود هاشمی شاهرودی)، این احکام موقتاً متوقف شد. اما متاسفانه دوباره تو سال ۲۰۰۷ چند مورد سنگسار تو مشهد و تاکستان گزارش شد که این مسئله واکنش های زیادی رو در پی داشت. مسئولان قضایی اون موقع اجرای حکم تو تاکستان رو نتیجه اشتباه قاضی اعلام کردن.

تو قانون مجازات اسلامی جدید، عبارت رجم مستقیماً حذف نشده، اما دیگه مجازات مشخصی برای سنگسار تعیین نشده و اجرای اون به مجازات شرعی موکول شده. این یعنی عملاً قضات رو برای صدور و اجرای حکم سنگسار با احتیاط بیشتری روبه رو می کنه و میشه گفت عملاً اجرای اون تو ایران خیلی کم شده.

سنگسار، حقوق بشر و دیدگاه های انتقادی

حالا که تصویر کامل تری از سنگسار داریم، بیاید ببینیم از منظر حقوق بشر چه انتقاداتی بهش وارده و از اون طرف، کسانی که معتقدن باید اجرا بشه، چه دلایلی دارن. همچنین نگاهی می اندازیم به بحث داغ تغییر یا جایگزینی این حکم تو فقه معاصر.

انتقادات حقوق بشری و بین المللی

تقریباً تمام سازمان های حقوق بشری بین المللی مثل سازمان ملل و عفو بین الملل، سنگسار رو یک عمل وحشیانه و سبعانه توصیف می کنن. از نظر اونا، این مجازات چندین اصل اساسی حقوق بشر رو نقض می کنه:

• نقض حق حیات: هیچ کس حق نداره جان انسانی رو به این شیوه بگیره.
• ممنوعیت شکنجه و مجازات های بی رحمانه: نحوه اجرای سنگسار، با درد تدریجی و عذابی که به محکوم تحمیل میشه، مصداق بارز شکنجه و مجازات غیرانسانی و تحقیرآمیزه.
• عدم تناسب جرم و مجازات: از دیدگاه حقوق بشر مدرن، برای جرمی مثل زنا (که اغلب توافقی بین دو نفر بالغ اتفاق می افته)، مجازاتی به این شدت، کاملاً نامتناسبه.
• تبعیض علیه زنان: تو خیلی از گزارش ها و آمارها، می بینیم که قربانیان سنگسار، درصد بالایی شون زن هستن. این نشون می ده که این مجازات، وجه تبعیض آمیزی علیه زنان داره و تو جوامعی که تبعیض جنسیتی وجود داره، ممکنه علیه زنان بیشتر به کار بره.

همه این انتقادات، جامعه جهانی رو نگران کرده و باعث شده کمپین های زیادی برای لغو این مجازات تو سراسر دنیا به راه بیفته. اثرات روانی و اجتماعی این حکم روی جامعه هم از مواردیه که مورد انتقاد قرار می گیره.

پاسخ ها و توجیهات از منظر قائلین به اجرای حکم

در مقابل این انتقادات، کسانی که معتقدن سنگسار باید اجرا بشه، دلایل و توجیهات خودشون رو دارن. اونا معمولاً می گن:

• بازدارندگی: با توجه به سخت گیری فوق العاده تو اثبات جرم، این حکم بیشتر جنبه بازدارندگی داره. یعنی هدف اینه که مردم از ترس این مجازات، اصلاً سمت زنای محصنه نرن. چون می دونن اگه ثابت بشه، عاقبتش چیه، برای همین خیلی کمتر اتفاق میفته.
• تناسب مجازات با فساد جرم: قائلین به اجرای حکم، زنای محصنه رو یک فساد عظیم می دونن که پیامدهای اجتماعی و خانوادگی خیلی بدی داره. بی بند و باری، بیماری های مقاربتی، بی هویتی فرزندان، ناامنی روانی خانواده و فروپاشی نظام خانواده رو از آثار مخرب این جرم می دونن. به خاطر همین، معتقدن مجازاتش هم باید متناسب با این فساد بزرگ باشه.
• حکم الهی و غیرقابل تغییر بودن: یه عده هم میگن این حکم الهیه و تو سنت پیامبر و ائمه (ع) هم اجرا شده، پس ما نمی تونیم اونو تغییر بدیم یا کنار بذاریم. اونا این حکم رو جزو احکام ثابت دین می دونن.

بحث تغییر یا جایگزینی حکم سنگسار در فقه معاصر

یکی از داغ ترین بحث ها تو فقه معاصر، همینه که آیا میشه حکم سنگسار رو تغییر داد یا جایگزینش کرد؟ این بحث به ویژه تو سال های اخیر، بعد از استفتائاتی که از مراجع تقلید شده، شدت گرفته.

سال ۱۳۹۱ شمسی، یه استفتا از چند تا مرجع تقلید در مورد سنگسار انجام شد. سوال این بود که با توجه به اینکه اجرای سنگسار تو دنیای امروز باعث خرده گیری و تضعیف چهره اسلام میشه، آیا میشه یه مجازات جایگزین براش گذاشت؟

پاسخ ها خیلی متنوع بود:

• عدم تغییر اصل حکم، واگذاری شیوه اجرا به ولی فقیه: بعضی از مراجع مثل آیت الله نوری همدانی و آیت الله علوی گرگانی، گفتن اصل حکم سنگسار تغییرناپذیره، چون حکم الهیه. اما اینکه چطور و چه موقع اجرا بشه، به مصلحت سنجی ولی فقیه (رهبر) واگذار شده. یعنی ولی فقیه میتونه با توجه به شرایط زمان و مکان، دستور به عدم اجرا یا اجرای متفاوت اون بده.
• امکان جایگزینی به دلیل مصلحت: مراجع بزرگی مثل آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سبحانی، معتقدن تو شرایط فعلی، اجرای سنگسار به صلاح اسلام نیست و باعث سوءتفاهم و تضعیف چهره دین میشه. برای همین، میشه یه مجازات جایگزین براش در نظر گرفت. اینجا نقش مصلحت و زمان و مکان تو اجتهاد خیلی پررنگ میشه.
• عدم تغییر حکم اما امکان حکم به عدم اجرا: آیت الله موسوی اردبیلی هم نظر نزدیکی داشت. ایشون میگفت اصل حکم سنگسار تغییرپذیر نیست، اما اگه اجرای اون خلاف مصلحت اسلام و مسلمین باشه، فقیه جامع الشرایط میتونه حکم به عدم اجرای اون بده.

این دیدگاه ها نشون میده که حتی بین خود فقها هم، نظرات متفاوتی در مورد اجرای سنگسار تو دنیای امروز وجود داره و بحث مصلحت، نقش مهمی تو تصمیم گیری های فقهی پیدا کرده.

کارزارهای داخلی و بین المللی برای لغو سنگسار

همونطور که گفتیم، تو طول سال ها کارزارهای زیادی برای لغو مجازات سنگسار به راه افتاده. جنبش های زنان و سازمان های حقوق بشری، هم تو ایران و هم تو سطح بین المللی، فعالانه برای حذف این حکم تلاش می کنن. اونا با گزارش موارد اجرا شده، اطلاع رسانی و فشار آوردن به دولت ها و نهادهای بین المللی، سعی دارن صدای قربانیان این مجازات رو به گوش دنیا برسونن و این حکم رو برای همیشه از قوانین حذف کنن.

این کارزارها، هرچند سخت و طولانی، تونستن تا حد زیادی افکار عمومی رو حساس کنن و فشار زیادی رو برای تغییر قوانین تو کشورهای مختلف ایجاد کنن.

نتیجه گیری

سنگسار کردن یعنی چی؟ دیدیم که این مجازات، از همون ریشه های تاریخی و ادیان باستان تا امروز، همیشه با بحث ها و چالش های زیادی همراه بوده. مجازاتی که در اصل برای جرائمی مثل زنای محصنه در نظر گرفته شده و نحوه اجرای اون با درد و رنج تدریجی همراهه. شرایط فقهی خیلی سختی برای اثبات و اجرای اون وجود داره که عملاً اجرای اون رو تو دنیای امروز به شدت محدود و دشوار کرده.

از یه طرف، سازمان های حقوق بشری اون رو مصداق نقض حقوق بنیادین انسان و شکنجه می دونن و به خاطر ابعاد تبعیض آمیزش، مخصوصاً علیه زنان، به شدت مورد انتقاد قرار می گیره. از طرف دیگه، قائلین به اجرای اون، به جنبه های بازدارندگی و پیامدهای اجتماعی مخرب جرم زنا اشاره می کنن و اون رو حکمی الهی می دونن. اما مهم ترین بحث امروز، پیرامون امکان تغییر یا جایگزینی این حکم تو فقه معاصر و با توجه به مصلحت اسلام و مسلمین هست که نظرات متفاوتی رو بین مراجع تقلید به وجود آورده.

در نهایت، این مقاله سعی کرد یه دید جامع و بی طرفانه به این موضوع حساس و پیچیده بده. سنگسار فقط یه کلمه یا یه مجازات نیست، بلکه بازتابی از باورها، تاریخ، فرهنگ و چالش های حقوق بشریه که هنوز هم تو گوشه و کنار دنیا، بحث برانگیزه. امید که با مطالعه و پژوهش بیشتر، بتونیم درکی عمیق تر از این موضوعات پیدا کنیم.