کار یا خانه؛ دوراهی اشتغال و خانه داری زنان حل شدنی نیست؟

به گزارش برای شما به نقل از عصر ایران؛ در راستای ترویج لذت پدر و مادر شدن تصویری که رسانه های رسمی به ما نشان می دهند؛ مادری است که خوش حال و خندان در کنار همسر و فرزندانش زندگی خوشی را سپری می کند و یا خانمی که ابراز می کند با وجود بچه های قد و نیم قد فراوانش مدارج علمی بالایی را کسب کرده و نیروی فعال و پویا در جامعه به شمار می رود.

   چنانچه تلاش کنیم تصاویر واقعی تر و ملموس تر را ببینیم؛ زنی در قاب تصویر جامعه جای می گیرد که مسئولیت بی چون و چرای نگهداری و تربیت فرزندان بر عهده اوست و با تولد نوزاد ناچار می شود پس از مدتی عطای شغلش را به لقایش ببخشد؛ چرا که کارفرما و صاحبان مشاغل تعریفی عملیاتی در مواجهه با این مسئله ندارند.

زنان پس از ازدواج و به طور فزاینده تری پس از مادر شدن در صورت شاغل بودن تقریباً بخش عمده ای از زمان خود را در این فکر و کلنجار ذهنی به سر می برند که بمانم یا بروم؟

تا به حال چند نفر از شما به دلیل فرزنددار شدن ناچار شده شغل خود را رها کند؟

در حالی که برخی سازمان ها حداقل به صورت علنی فضای دوست دار مادر خود را تبلیغ می کنند؛ از هر سه مادر یک نفر می گوید که فکر کرده یا در نظر دارد که محیط کار را به طور کامل ترک کند.

  خانم شاغل تحصیل کرده ای این گونه بیان می کند: به رغم عملکرد مناسب و سابقه کار طولانی مافوقم مرا را از انتصاب پست مدیریت که مدت ها منتظرش بودم کنار گذاشت؛ تنها به این دلیل که قصد داشتم بچه دار شوم.

  شاید شما هم از زنان بسیاری شنیده اید با این پیش زمینه ذهنی که مادر خواهند شد استخدام یا ارتقا پیدا نکردند.

  ساختار اداری ضد مادری تعارض کار با خانواده و سقف شیشه ای (تبعیض شغلی) به برخی از چالش هایی اشاره دارد که زنان در محیط کاری تجربه می کنند.

ساختار اداری حاکم بر جامعه تمایل دارد نقش مادری زنان شاغل را نادیده بگیرد حتی با وجود برخی از آیین نامه ها که در جهت حمایت از خانواده وضع شده اند همچنان زنان برای استفاده از آنها با مشقت و سختی مواجه اند.

در نظام های حقوقی کشورهای توسعه یافته مقررات حاکم بر به کارگیری و اشتغال به کار نیروی انسانی در یک نظام واحد تدوین شده است و همۀ افرادی که در بخش خصوصی و یا دولتی اشتغال دارند مشمول مقررات حاکم بر حقوق کار هستند.

  ولیکن درنظام حقوقی ایران باید بین کارکنان بخش خصوصی و بخش دولتی از جهت قانون استخدامی حاکم قائل به تمایز شد؛ بدین معنا که کارکنان بخش خصوصی مشمول قانون کار و کارکنان بخش دولتی مشمول قانون استخدام کشوری و قانون مدیریت خدمات کشوری هستند که قوانین عام محسوب می شوند. البته قوانین استخدامی خاص گسترده نیز وجود دارند.

  در این میان قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی مصوب ۱۳۷۴ هر دو دسته شاغلین بخش دولتی و خصوصی را مشمول خود دانسته است.

   اگرچه طی سال های اخیر؛ قوانین افزایش مرخصی زایمان ( بالاتر از استاندارد جهانی) تصویب شده است؛ ولیکن این قوانین در همۀ ادارات توسط کارفرمایان اجرا نمی شود. از سویی در طول روز امکان دسترسی به کودک و استفاده از پاس شیر برای شیردهی مادران شاغل وجود ندارد.

    از نگاه دیگر زمانی که مرخصی زایمان توسط بیمه اجتماعی یا بودجه عمومی تأمین نمی شود و کارفرمایان مجبورند تمام هزینه مستقیم مزایای حمایت از زایمان را متقبل شوند این امر می تواند مانعی برای استخدام حفظ و ارتقای مادران شاغل ایجاد کند. در غیاب ارائه مؤثر مرخصی به همراه تضمین شغل و امنیت و درآمد زنان مجبورند برای به دنیا آوردن و تربیت فرزند مشارکت خود را در کار مزدی قطع کرده و یا کاهش دهند که اغلب با از دست دادن قابل توجه درآمد همراه است.

  از این رو مرخصی زایمان و شیردهی برای مادران شاغل در مواقع بسیاری به دلیل عدم وجود ضمانت اجرایی و بار مالی سنگین توسط کارفرماها نقض می شود.

  اوضاع زمانی ناخوشایندتر می شود که  هیچ حمایتی از زنان کارگر نمی شود؛ حتی زنان کارگر بیمه شده در اقتصاد رسمی چه برسد به زنان کارگری که بیمه ندارند و نامشان هیچ کجا ثبت نشده است.

 هیچ طرح یا لایحه ای در حمایت از این زنان در دستور کار قرار ندارد. در اغلب مواقع وقتی از مقوله اشتغال زنان یا حمایت از زنان شاغل سخن گفته می شود؛ منظورشان تنها زنانی است که در بدنه دولت مشغول به کار هستند. از قوانین زایمان و شیردهی گرفته تا حمایت از امنیت شغلی و کار پاره وقت.

  بنابراین مادران زیادی را از زمان بارداری به بعد با سخت گیری در مورد مقررات مادران و خصومت از طرف کارفرمایان اخراج به خاطر بارداری و زایمان نبود مراکز کافی برای مراقبت از کودکان در کنار فضای کاری مادر آنها را با فقر مواجه می کنیم. در نتیجه مادر شدن همراه با شاغل بودن محکوم به مجازات است.

  در هم صحبتی با زنان کارشناسی که در جایگاه مشاغل تاثیرگذاری نیز قرار دارند بسیار می شنوم که می گویند: “چه خوب است مادر مشاغل مجازی را انتخاب کند و درچنین فضایی به فعالیت بپردازد تا بتواند در فضای حقیقی خانه حضور دائم داشته باشد” و یا روانشناسی که معتقد بود مادران شاغل تمام حقوق ماهانه خود را صرف هزینه پرستار برای فرزند خود می کنند؛ لذا استدلالش این بود که مادران با نشستن در خانه به نتیجه بهتری خواهند رسید.

پرسشی که در این نشست ها به ذهن من و قاعدتاً خیلی از مادران خطور می کند؛ این است که آنها که خود یک مادرند؛ با توجه به نسخه هایی که برای زنان می پیچند اینجا چه می کنند؟ چرا در کنار فرزندانشان نیستند؟  آمده اند تا احساس گناه را در وجود مادران پر کنند؟!

به راستی چرا زمانی که از چالش های مادران شاغل صحبت می کنیم؛ تنها به گروه کوچکی از آنها می پردازیم و آن را بی محابا به تمام جامعه مادران بسط می دهیم.

تا به حال فکر کرده اید؛ چند درصد از زنان می توانند در فضای مجازی کسب و کاری داشته باشند؟
چند درصد از زنان می توانند در گوشه ای از خانه با دورکاری پشت کانتر آشپزخانه درآمدزایی کنند؟
طبق گفته آن روانشناس چند درصد زنان حقوق بالایی می گیرند؟
و در آخر چند درصد زنان از سر تفنن و سرگرمی به اشتغال می پردازند؟

     پیش از آنکه سوتفاهمی حاصل شود این را بگویم که به یقین همه ما باور داریم؛ اولویت نخست مادران فرزندان شان هستند و با وجود چالش های متعددی که زنان شاغل تجربه می کنند همیشه مادری برای آنها اولویت داشته است.

  به نظر می رسد که رویکرد مشارکتی شدن خانواده زمینه ساز اصلاح ساختار حمایتی دولت از مادران شاغل باشد. 

  سازمان بین المللی کار سیاست کار ـ خانواده را به دولت ها توصیه و مورد تأکید قرار داده است. سیاست “مرخصی والدینی” در اغلب کشورهای جهان در کنار حمایت های قانونی دیگر اعم از مرخصی بارداری و زایمان و مهلت شیردهی اجرا می شود. امری که در حقوق ایران کمتر مورد تأکید قرار گرفته و از این رو مورد نقد است.

      سیاست “مرخصی والدینی” تنها یک وقفه کوتاه مدت محسوب نمی شود؛ بلکه درجهت افزایش مشارکت زنان در بازار کار مؤثر واقع شده و این دیدگاه که تنها مادران مسئول مراقبت از فرزندان هستند را تغییر داده است.

  کشورهای بسیاری با تصویب این قانون دریافته اند؛ تنها اعطای مرخصی گسترده به زنان موجب حمایت و در جهت نفع آنان نیست و اتفاقاً مشارکت آنان در بازار کار کاهش می یابد و در عین حال با اخذ مرخصی بدون حقوق و یا کار پاره وقت برای مراقبت از کودک از حقوق بازنشستگی آنان نیز کاسته می شود و این ایده که زن مسئول انجام وظایف خانه و مراقبت از کودک و اصطلاحاً کار بی مزد است به این تفکر که  مسئولیت فرزندپروری بین زن و مرد تقسیم شود و پدران نیز در این کار سهیم شوند و مسئولیت بیشتری را در خانواده بر عهده بگیرند تغییر می دهد. از سوی دیگر چنانچه مردان نیز در کنار زنان بار مضاعف خانواده و کار را به دوش بکشند کارفرمایان ناگزیر بیشتر به نیازهای خانواده و زنان پاسخ می دهند.

در ایران بیشتر سیاست های مرخصی خانوادگی تنها به مادر مرخصی ارائه می دهند. سیاست هایی که فقط به مادران مرخصی والدین می دهد این ایده سنتی را امکان پذیر می کند که زنان باید از فرزندان مراقبت کنند و پدران باید کسانی باشند که کار کنند. بنابراین در جامعه ما سیاست های حمایتی خانواده محور ضعیف است.

  همچنین بسیاری از سیاست های کلان تعریف عملیاتی ندارند و در مقام اجرا اثری از آنها دیده نمی شود. حاکمیت مادران شاغل را به دلیل عدم دسترسی و یا اجرا نشدن برنامه های دوستدار خانواده با تضادهای نقش شغلی و مادری روبرو می سازد.

  به یقین ما تنها به امکاناتی مانند مهد کودک نیاز نداریم که زن را آزاد بگذارد تا فعالیت اجتماعی و اقتصادی داشته باشد؛ بلکه نیاز به یک دگرگونی اساسی در نگرش فرهنگی داریم تا مردان نیز مجال آن را داشته باشند که والدین موثر و کارآمدتری باشند.

   در غیر این صورت عدم تحول محیط در برابر «زن اجتماعی جدید» از مادر «متهم» می سازد.

    این را نیز باید خاطرنشان کنم زنان و مادران مسائل خاص خـود را دارنـد؛ مسائلی که باید در ورای موقعیت های طبقاتی به آنها پرداخته شود.

در ایران آنچه به نام مسائل زنان در عرصه عمومی مطرح است بیشتر بر خواسته های زنان طبقه متوسط رو به بالا مبتنی است که قادرند مسائل خـود را در سطح افکار عمومی مطرح کنند.

  به عنوان مثال زن سرپرست خانواری که روزی ۱۰ ساعت به نظافت در بیمارستان یا کارخانه ای مشغول است بـا زن تحصیل کرده ای کـه به سمت مدیرکلی در وزارتخانه ای رسیده است مسائل یک سان و مشابهی ندارند. احتمالاً چالش اولی ناتوانی در تأمین معاش و نگرانی از وضـع فرزندان و ترک تحصیل آنها خستگی مفرط در محیط کار خطر از دست دادن کار و …   است و دل مـشغولی دومی ایـن است که چرا برای واگذاری پست های برتـر مردان ترجیح داده می شوند و دسترسی نداشتن زنان به سطوح مدیریتی کشور را ناشی از سقف شیشه ای می داند.

   از سوی دیگر ما نمی توانیم برای همه نسخه واحدی بپیچیم و بگوییم؛ زنانی که مادر می شوند شغلشان را تا بزرگتر شدن فرزندانشان به تعویق بیندازند و یا شغلشان را ترک کنند که بچه دار شود و یا بگوییم همه زنان باید خانه دار باشند تا بتوانند فرزندان بهتری تربیت کنند؛که لزوماً این گونه نیست. اما کاری که می توانیم انجام دهیم این است که آنها را در مسیرهای انتخابی شان با سیاست ها و تمهیدات مناسب یاری کنیم.
آیا بانوی امروزی قرار است بین کنش اجتماعی و خانوادگی یکی را انتخاب کند یا هر دو را؟   اگر ما ساختارها را درست نکنیم؛ ناگزیر یکی را انتخاب خواهد کرد.

آنچه به نظر می آید؛ آن است که قوانین کار در کشور ما بیشتر با کار مردان تناسب دارد و با اقتضائات یک زن سازگار نیست. چنانچه زنی طبق این قوانین نتواند عمل کند به یقین حذف می شود.

 
در حالی که مسائل زنان در این حوزه را با راهکارهایی ساده می توان برطرف کرد ولیکن تا به حال چنین نشده است.

از طرفی تمام تصمیمات و اتفاقات مربوط به کودک را بر دوش مادر می گذاریم. به عنوان مثال تصور محیط های کاری این گواه است که «یک مرد تنها باید خرج زندگی را بدهد و باقی امور کودک بر دوش مادر است». لذا کارفرما در محیط کار بر مبنای چنین تفکری رفتار می کند.

گویی خانواده در لابه لای قوانین کار مغفول باقی مانده است.

پایان خبر برای شما