معمولاً چشمه خلاقیت هنرمندان بیرون از ایران می خشکد؛ چون ارتباط با ایران واقعی قطع می شود/

نورا نجفی: گفتگو با حسینی شکیب، ورق زدن قصه ای متفاوت است از جهان ریاضی به جهان هنر. یا به قولی از نیمکره چپ به نیمکره راست. قصه ای که به ما می گوید آیا در روزهایی که مهاجرت کردن از کشور راهی به سوی خوشبختی تضمین شده به حساب می آید، آیا بازگشت به کشور هم می تواند خوشبختی محسوب شود؟!

چطور می شود دانش آموز رشته ریاضی از کنکور هنر سر درمی آورد و به رشته گرافیک می آید؟ اصلاً با این رشته آشنا بودید!

خیر من درباره رشته گرافیک هیچ نمی دانستم و البته به عشق سینما آمده بودم. قبلاً هم در چند موقعیت دیگر درباره این داستان گفته ام که با آن که رتبه اول رشته هنر در کنکور سال 69 بودم، مرا در مصاحبه رد کردند و چون رتبه ام بالا بود، باید یک رشته خوب انتخاب می کردم که آن زمان عبارت بود از رشته گرافیک. من حتی مداد هم دستم نگرفته بودم و هیچ سابقه هنری به جز همان کارهای شبه-هنری دوران مدرسه نداشتم. حقیقت این است که فقط آن زمان نظرم به سینمای زنده بود و نه حتی انیمیشن!
چیز عجیبی نیست که من با دیپلم ریاضی، هنر خواندم. ویژه من هم نبود و نیست و بسیاری از دانشجویان انیمیشن از رشته ریاضی و تجربی در مقطع دیپلم یا مقطع کارشناسی از رشته های مرتبط با علوم و مهندسی آمده اند. اولاً علاقمندان هنر بسیارند و فقط در میان دانش آموزان هنرستان نیستند و ثانیاً متاسفانه در رقابت نابرابر کنکور بچه های دبیرستان و رشته های تجربی و ریاضی همواره به نسبت بچه های هنرستان شانس بیشتری داشته اند. (البته تا جایی که می بینم، این وضعیت الان تاحدی بهتر شده و در این سال ها بعضی از بهترین دانشجویان ما در ارشد انیمیشن از همان هنرستان انیمیشن شروع کرده و تا کاردانی و کارشناسی انیمیشن و بالاخره خودشان را به ما رسانده اند و عالی هم بوده اند)
این مسیله هم البته خبر جدیدی نیست که اصولاً دانشجویان کارشناسی ارشد انیمیشن، به خاطر نبودن رشته کارشناسی انیمیشن (تا همین اواخر و در دانشگاه های متعارف) از رشته های غیرانیمیشنی و بعضاً غیرهنری می آیند و معمولاً هم اتفاقات خوبی برایشان می افتد.

به نظر شما فصل مشترکی بین ریاضی و هنر وجود دارد؟ سرزمینی که بتوانیم بگوییم هم به هنر نیاز دارد و هم به علم ریاضی.

این از آن سوال هاست که جوابش مشخص است! البته که بله. کار سینما و انیمیشن از ابتدا همه بر اساس تکنولوژی های دقیق بوده و اکنون هم که دیجیتالی شده اصولاً بر پایه ریاضیات و محاسبات پیچیده است. انیمیشن هم از نظر تکنولوژی تولید و هم پلتفرم های نمایش و هم محتوا همواره یک رسانه ترکیبی و تلفیقی بوده و به ندرت می توان حیطه ای را یافت که به ریاضیات و کاربردهای آن نیازی نداشته باشد.
ریاضیات خودش پر از زیبایی است و احتمالاً همه هنری ها یکی از مصادیق بارزش را در هنر فراکتال که بر اساس کشف تناسبات فراکتال موجود در طبیعت شکل گرفته، می شناسند.

سوال سختی است ولی دوست دارم از شما بپرسم. به نظر می آید در زندگی با چالش های سختی روبه رو شده اید. از اینکه بین رشته ریاضی و هنر باید در آن سال انتخاب می کردید که فقط در یک رشته کنکور دهید، از اینکه با وجود به دست آوردن رتبه یک رشته هنر در کنکور در مصاحبه رشته مورد علاقه تان یعنی سینما رد بشوید و مجبور باشید به دنیای دیگری سفر کنید، از اینکه در حال مادر شدن به کشوری متفاوت برای گرفتن دکتری سفر کنید و حتی اینکه به کشورتان برگردید یا نگردید هم به نظر من یک چالش بزرگ برای هر کسی است که زندگی در کشورهای پیشرفته را تجربه می کند. به ما بگویید چطور تصمیم می گیرید و چقدر از تمام تصمیم هایی که امروز شما را رقم زده است، راضی هستید؟ آیا امروز در جایی هستید که دوست داشتید باشید؟

آه، بله البته که شاکرم و راضیم! تایید می کنم که همواره (احتمالاً مثل اکثر آدم ها) لازم بوده در زندگی تصمیم های سختی بگیرم و بر سر دوراهی های زیادی هم بوده ام. جذابیت زندگی هم به همین است! و خوشبختانه زندگی هیچ ضمانتی نداده که تصمیم هایی که می گیرید و برنامه هایی را که برای زندگیتان می چینید عملی کند و خیلی وقت ها از جاهای بهتری سردرمیاورید که خودتان هم شگفت زده می شوید (خیلی وقت ها هم نه!)
اعتراف می کنم تصمیم بازگشت به ایران در سال 88 آسان نبود، چون من موقعیت و شرایط کاری خوبی آنجا داشتم و جای پایم تازه محکم شده بود و پذیرفتن بازگشت به محیط آکادمیکی که حتی اسم رشته مرا نشنیده بود و به وضوح هم از روز اول به آن روی خوش نشان نداد، آسان و دلپذیر نبود. اما اذعان می کنم که این بازگشت بهترین تصمیم زندگیم بود و رشدی که من از نظر شخصی و درونی در زندگیم کردم و جایی که اکنون ایستاده ام را مرهون چالش هایی هستم که زندگی در این محیط پردست انداز، بعضاً نامهربان و ناامن پیش رویم گذاشت و درس هایی را – اکثراً از راه سختش – به من آموخت، و البته شانس آشنایی با برخی از بهترین همکارانم را در گروه انیمیشن و گروه های دیگر و حتی دانشکده های دیگر دانشگاه هنر فراهم کرد. آدم های ناب و اصیل و هم دلی که در دوران سخت سال گذشته، بیشتر به جواهر وجود و ارزش حضورشان در زندگیم پی بردم.

کدام بخش سینما و انیمیشن است که هنوز فکر می کنید آنطور که دوست داشتید تجربه نکرده اید. به غیر از پژوهش و تحقیق، به ساختن فیلم یا حتی انیمیشن علاقه دارید؟ کدام بخش است که شما را همیشه جذب می کند؟
من همواره هم به استفاده از انیمیشن به عنوان محمل آموزش و پژوهش و فکرهایم (مثلاً انیمیشن-مقاله) نظر داشته و هم به بخش های تجربی و انتزاعی انیمیشن علاقمندم و امیدوارم در پنجاه سال دوم زندگیم (!!) فرصت هایی برای تجربه این حیطه ها پیدا کنم. من به جنبه ای از انیمیشن علاقمندم که خیلی در ایران مورد توجه نیست وآن بیان کردن و کامنت دادن درباره جهان واقعی است و درباره تجربه زیسته و انسان است. بخش اعظم علاقمندان انیمیشن در ایران به خصوص به شکل سنتی به جهان فانتزی علاقمندند و یک باور فراگیری هم وجود دارد که با انیمیشن می شود هر حرفی را زد و هر خیالی را ساخت. اگرچه این باور نادرست نیست، اما همیشه دست آخر جهان فانتزی را نشانه می گیرد. من معتقدم در جهان واقعی حرف ها و تصاویر و داستان های بسیاری هستند که نیازمند انعکاس هستند و انیمیشن برایشان بهترین محمل است. یکی از آن ها مثلاً همین «انیمیشن مستند» است، ولی حیطه بیان گری انیمیشن محدود به این یک ژانر هم نیست و جهانی از بیان گری ها، دغدغه ها و زندگی ها را می توان با انیمیشن بناکرد که در حوزه آنچه به شکل متعارف از انیمیشن می شناسیم، و خیلی وقت ها هم قصه ندارد نمی گنجد.

به نظر شما هنرمندان جوان حوزه انیمیشن چطور می توانند راهشان را پیدا کنند؟ این روزها انتخاب های پیش روی جوانان گسترده تر از دهه های گذشته است.
آه عجب سوالی! واقعاً از هزار و یک مسیر می شود راه را پیدا کرد. نه تنها انتخاب ها بسیار گسترده ترند بلکه «دسترسی» ها هم بی اندازه اند. پاسخ این سوال خودش بک کتاب می طلبد و من چه بگویم که تکراری و کلیشه ای نباشد؟ مطالعه؟ تحقیق؟ هرچه بگویم بچه ها خودشان بهتر می دانند. اما قلاب هایی هم در زندگی هستند مثل اتفاقات خوب و واقع شدن در جای درست و در لحظه درست. و دیدن آدم های تاثیرگذار. این ها را امروز حتی می شود برایش برنامه ریزی کرد. ولی درباره من که همه راهم را تکه تکه و وصله پینه آمده ام، مطمیناً همه اش از سر خوش شانسی و بخت یاری بوده و البته کوشش و جویابودن و اشتیاق و طلب. همان طلب اصلاً! شرط اولش همان است. بقیه اش را خودت پیدا می کنی یا به نظر می آید خودش سروکله اش پیدا می شود.

قطعاً سیستم آموزشی کشوری مثل انگلستان زمین تا آسمان با ما تفاوت دارد. نمی خواهم از تفاوت ها بگویید و از خودمان بپرسیم چرا در کشور ما چنین شرایطی نیست. می خواهم از این بگویید که مهم ترین نقطه قوت هنرمندان ایرانی نسبت به هنرمندان کشور انگلستان چیست؟ هنرمندان ایرانی روی کدام نقاط قوت خودشان می توانند کار کنند تا این ضعف سیستم آموزشی را جبران کنند؟
مهم ترین نقطه قوت هنرمند ایرانی و دانشجوی ایرانی به نسبت یک هنرمند انگلیسی به نظر من «دغدغه مندی» است. مااینجا از صبح که چشممان را باز می کنیم دنبال پاسخ سوالاتی هستیم که بتواند «وضعیت» امان را بهتر کند. دایم جوینده و پرسش گر و بعضاً کلافه پاسخیم. و چون باور داریم زندگی ما به خوبی زندگی خیلی از کشورها نیست و دوست داریم شرایط زندگیمان را بهتر کنیم، زندگی ما جدی تر و هدف مندتر است. یک چیز دیگر هم این است که اینجا چون سیستم برنامه ریزی شده ای وجود ندارد، زندگی خیلی یکنواخت و تکراری نیست و دایم اتفاقات هیجان انگیز می افتد (حالا بعضی هایش هم هیجان انگیز نیستند و غم انگیزند!!). ولی بدون شوخی می گویم که زندگی در یک کشور غربی برای اکثر ایرانی ها خسته کننده می شود از بس از قبل برنامه ریزی شده و خلاقیت هم وقتی در همین فضا هستی بسیار بیشتر است تا زمانی که فاصله می گیری. معمولاً هنرمندان بیرون از ایران چشمه خلاقیتشان بعد از مدتی می خشکد، چون آنجا کم کم ارتباطشان با ایران واقعی قطع می شود.
درباره این موضوع با دانشجویان زیادی از بچه هایی که بیرون از ایران درس خوانده اند صحبت می کنم و تجربه خودم هم همین است که شوق و اشتیاق برای آموختن در دانشجوی ما بیشتر است، البته اگر احساس کند شما چیز قابل عرضی برای گفتن به او داری و صحبتت را جدی بگیرد. من بهترین و لذت بخش ترین تجربیاتم در ایران فقط و فقط سر کلاس و در مسیر آموزش اتفاق افتاده است. جهانی از کشف و آموختن برای من سرکلاس مهیا بوده، به خاطر همین شوقی که از سوی دانشجو دریافت کرده ام.

شما یکی از بهترین اساتید حوزه انیمیشن را داشته اید. استاد سعید توکلیان، همان کسی که به گفته خودتان شما را با رشته دکترایی آشنا کرد که در آن بورسیه دریافت کردید. خودتان هم طبق شنیده ها جزو بهترین اساتید هستید و به تدریس عشق می ورزید. در هر شرایطی و در هر جایی. حتی در انگلستان. بفرمایید راز استاد خوب بودن چیست؟ آیا استاد هنر یا بهتر بگویم انیمیشن بودن تفاوتی ایجاد می کند؟
خوب شد اسم استاد توکلیان عزیز را آوردید که استاد و یکی از انسان های تاثیرگذار زندگی من بوده اند، که به این بهانه یادی کنم از برخی از مهم ترین استادانم در انیمیشن: استاد مهربانم خانم جواهریان و البته استاد درگذشته و نازنین همه ما آقای دکتر عالمی و استاد راهنمایم در دوران دکتری، دکتر اندرو دارلی!
راستش من خودم ادعایی ندارم درباره این که واقعاً مدرس خوبی بوده ام، و احتمالاً همه با شما موافق نباشند. ولی می دانم کار با آدم ها را دوست دارم و می دانم چیزی که باعث شده این جا بمانم و این جا را دوست داشته باشم، 90 درصد دانشجو بوده و 10 درصد بقیه فضا. من با بهترین و زیباترین ذهن ها و روح ها در این فضای کوچک در دانشکده سینما تاتر و گروه انیمیشن آشنا شدم که فقیر، بدون امکانات و زرق و برق و پر از ایراد بود، اما در آن آدم هایی پر از شوق و عشق و توان مندی بودند که به هر اقدام تو، هر تلاش تو و هر هدف تو معنا می دادند. من این جا بیشتر بر باور قدیمی ام پاسفت کردم که ساختن پول نمی خواهد و کیفیت ایجاد کردن نوعی خلاقیت در استفاده از امکانات موجود و دیدن راه حل در تنگ ترین فضاهاست. و این جهان ساده بی امکانات که به چشم من از سمت بالادستی ها بن بستی علمی و حرفه ای می آمد، این پایین و از سمت دانشجوها بهشتی بود که در آن می شد چیزهای خوب و معناداری بناکرد که از خودت بزرگ تر و باشکوه تر باشد.
به نظرم مدرس هر رشته ای که باشی، می شود این اثرها را گذاشت و این چیزها را ساخت. اما در جهان علوم انسانی و هنر فرصت برای گفتگو از خود زندگی بسیار بیشتر از کلاس ریاضیات و کامپیوتر پیش می آید. چون جهان هنر چیزی جز جهان انسانی و واقعی نیست و انیمیشن حتی در ژانرهای فانتزی هم انعکاسی از دغدغه ها و پرسش ها و ترس ها و امیدهای انسان است و رابطه او با جهان بیرون و درون. انیمیشن به این معنا، درباره انسان و جهان اوست و برای همین زیباست.

5757