زن از شوهرش چقدر ارث می برد

وقتی متأسفانه همسر یک خانم فوت می کنه، یکی از دغدغه های اصلی که پیش میاد، بحث تقسیم ارث و سهم زن از دارایی های باقیمونده است. در قانون ما، زن از شوهرش ارث می بره؛ میزان این ارث بستگی به این داره که مرد موقع فوت، فرزند داشته یا نه. اگه فرزند داشته باشه، سهم زن «یک هشتم» و اگه فرزندی نداشته باشه، سهمش «یک چهارم» از کل دارایی های همسرشه. این ارث شامل اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (مثل خونه و زمین) میشه.

داغ از دست دادن همسر، خودش به اندازه کافی سنگین هست. اما بعد از این اتفاق، مسائل مالی و حقوقی هم اضافه میشن که ممکنه ذهن آدم رو درگیر کنن. یکی از مهم ترین این مسائل، بحث ارث و سهمی هست که برای زن باقی مونده از شوهر متوفی در نظر گرفته شده. خیلی ها فکر می کنن قوانین ارث پیچیده و گنگه، مخصوصاً وقتی پای خانم ها وسط میاد. اما نگران نباشید، با زبون ساده و خودمونیش می خوام همه چیز رو براتون توضیح بدم تا هیچ ابهامی نمونه.

موضوع ارث زن از شوهر، همیشه یکی از بحث های داغ و مهم در جامعه ما بوده. از قدیم الایام تا امروز، قوانین مختلفی در این زمینه وجود داشته و حتی در سال های اخیر هم تغییراتی توش ایجاد شده که دونستنشون حسابی لازمه. این تغییرات به نفع زن ها بوده و اون ها رو در مورد اموال غیرمنقول هم صاحب حق کرده. پس اگه می خواید بدونید دقیقاً سهم شما یا اطرافیانتون چقدره و چه مراحلی باید طی بشه، با من همراه باشید.

چطوری سهم الارث زن از شوهر تعیین میشه؟ اصل ماجرا چیه؟

اول از همه، بذارید یه توضیح کلی در مورد ارث بدم. وقتی یه نفر فوت می کنه، دارایی ها و اموالش (که بهش میگن ترکه) دیگه دست خودش نیست. این اموال بر اساس قانون، به ورثه منتقل میشه. ورثه هم کسانی هستن که قانون مشخص کرده و تو دسته های مختلفی قرار می گیرن. خبر خوب اینه که زن یا همون زوجه هم جزو ورثه محسوب میشه و از همسر متوفی خودش ارث می بره. این حق، توی ماده ۸۶۴ قانون مدنی ما هم بهش اشاره شده.

شرط اول و آخر: عقد دائم! (ماده ۹۴۰ قانون مدنی)

یکی از مهم ترین و اصلی ترین شروط برای اینکه زن از شوهرش ارث ببره، اینه که عقد ازدواجشون دائم باشه. یعنی چی؟ یعنی اگه زن و شوهری عقد موقت (یا صیغه) کرده باشن، متاسفانه بر اساس قانون، هیچ ارثی از همدیگه نمی برن. حتی اگه موقع عقد موقت شرط کنن که از هم ارث ببرن، این شرط از نظر قانونی باطله و هیچ اعتباری نداره. قانون تو این مورد خیلی صریح و مشخصه.

حالا اگه کسی واقعاً بخواد که تو عقد موقت همسرش بعد از فوتش از اموالش بهره مند بشه، تنها راهش اینه که از طریق وصیت اقدام کنه. یعنی یه وصیت نامه رسمی بنویسه و مشخص کنه که بخشی از اموالش بعد از فوت به همسر موقتش برسه. اینجوری دیگه مشکلی از نظر قانونی پیش نمیاد، چون این دیگه بحث ارث نیست و وصیت نامه ست.

زنده بودن زن موقع فوت همسر

خب، این یکی شرط کاملاً بدیهیه! معلومه که برای اینکه زن از شوهرش ارث ببره، باید موقع فوت همسرش زنده باشه. اگه خدایی نکرده زن قبل از شوهرش فوت کنه، دیگه موضوع ارث بری زن از شوهرش معنی پیدا نمی کنه. البته ممکنه تو بعضی پرونده ها، زمان فوت هر دو نزدیک به هم باشه که اونجا داستان کمی پیچیده تر میشه و باید حتماً از یه وکیل یا کارشناس حقوقی کمک گرفت.

چقدر ارث به زن میرسه؟ با فرزند یا بی فرزند؟

حالا بریم سراغ بخش اصلی که حتماً واستون سواله: «دقیقاً چقدر ارث به زن میرسه؟» میزان سهم زن، خیلی ساده و واضح، بستگی به این داره که شوهر متوفی، فرزندی داشته یا نه. فرق اصلی همین جاست: یا یک چهارم (اگه فرزند نداشته باشه) یا یک هشتم (اگه فرزند داشته باشه).

اگه شوهر فرزند داشته باشه: یک هشتم سهم زن

اگه مردی که فوت کرده، فرزند داشته باشه، سهم همسرش یک هشتم از کل دارایی ها و اموالشه. حالا منظور از فرزند کیه؟ منظور فقط بچه هایی که از همین همسر فعلی به دنیا اومده باشن نیست. بلکه شامل هر فرزندی میشه؛ چه از این ازدواج باشه، چه از ازدواج قبلی و حتی اگه نوه (یعنی اولادِ اولاد) هم داشته باشه، باز هم حکم فرزند داشتن صدق می کنه و سهم زن یک هشتم میشه. این موضوع توی ماده ۹۱۳ و ۹۴۶ قانون مدنی ما به صراحت اومده.

بیاید با یه مثال ساده قضیه رو روشن کنیم: فرض کنید یه مردی فوت کرده و سه تا بچه داره (چه از همسر فعلی، چه از ازدواج قبلی یا ترکیبی). اگه کل دارایی و اموال خالص این مرد (بعد از کم کردن بدهی ها و هزینه های کفن و دفن) مثلاً ۸۰۰ میلیون تومن باشه، سهم همسرش میشه یک هشتم این مبلغ، یعنی ۱۰۰ میلیون تومن. بقیه ۷۰۰ میلیون تومن بین بقیه ورثه، مثل بچه ها، پدر و مادر (اگه زنده باشن) تقسیم میشه.

اگه شوهر فرزند نداشته باشه: یک چهارم سهم زن

اگه خدایی نکرده مردی فوت کنه و هیچ فرزندی نداشته باشه، حتی نوه هم نداشته باشه، سهم همسرش یک چهارم از کل دارایی ها و اموالشه. همونطور که می بینید، تو این حالت سهم زن بیشتر میشه چون تعداد ورثه مستقیم (فرزندان) کمتره و سهم بیشتری به زن می رسه.

دوباره با یه مثال دیگه: فرض کنید یه مردی فوت کرده و نه بچه داره و نه نوه. اگه کل دارایی خالصش ۸۰۰ میلیون تومن باشه، سهم همسرش میشه یک چهارم این مبلغ، یعنی ۲۰۰ میلیون تومن. بقیه ۶۰۰ میلیون تومن هم بین بقیه ورثه مثل پدر و مادر یا خواهر و برادرش تقسیم میشه.

اگه مرد چندتا همسر داشته باشه، سهم زن ها چطوری تقسیم میشه؟ (ماده ۹۴۲ قانون مدنی)

یکی دیگه از سوالات رایج اینه که اگه یه مرد چندتا همسر دائم داشته باشه، تکلیف سهم الارث زن ها چی میشه؟ آیا هر کدوم یه سهم کامل می برن؟ جواب اینه که نه. اگه یه مردی بیش از یک همسر دائم داشته باشه، سهم کلی زن (همون یک هشتم یا یک چهارم که بالاتر توضیح دادم) بین همه همسرانش به تساوی تقسیم میشه. یعنی سهم یک هشتم یا یک چهارم، نه اینکه هر زن به صورت جداگانه یک هشتم یا یک چهارم ببره.

مثال: فرض کنید مردی فوت کرده، یک فرزند و دو همسر دائم داره. سهم کلی زن ها، یک هشتم از کل ترکه است. اگه کل دارایی ۸۰۰ میلیون تومن باشه، یک هشتم میشه ۱۰۰ میلیون تومن. حالا این ۱۰۰ میلیون تومن به تساوی بین دو همسر تقسیم میشه؛ یعنی هر کدوم ۵۰ میلیون تومن می برن. همین قاعده برای حالتی که فرزند نداره (سهم کلی یک چهارم) هم صدق می کنه و اون یک چهارم بین همسران تقسیم میشه.

یادتون باشه: مهم نیست که فرزندان از کدوم یکی از همسران متوفی باشن. وجود فرزند برای مرد، باعث میشه که سهم زن ها یک هشتم بشه و نبودش باعث میشه یک چهارم.

زن از چه اموالی ارث می بره؟ از زمین و خونه هم؟ (قانون جدید)

اینجا یه نکته خیلی مهم وجود داره که باید حسابی بهش دقت کنید. تا قبل از سال ۱۳۸۷، قوانین ارث زن از شوهر تو مورد اموال غیرمنقول (مثل زمین، خونه، مغازه) یه مقدار متفاوت بود. اون موقع زن فقط از اموال منقول (مثل پول نقد، ماشین، وسایل خونه) و از قیمت بناها و درخت ها ارث می برد. یعنی از خود زمین، نه عینش و نه حتی قیمتش، ارثی بهش نمی رسید. این موضوع برای خیلی از زن ها، به خصوص اونایی که سال ها با همسرشون تو یه خونه زندگی کرده بودن، ناعادلانه به نظر می رسید.

قبل از ۱۳۸۷ چی بود؟ فقط منقول و قیمت بنا!

همونطور که گفتم، قبل از اصلاحیه، اگه یه مردی فوت می کرد، همسرش از دارایی های منقولش سهم می برد. اگه خونه ای هم داشتن، زن فقط از قیمت ساختمون و درخت هایی که تو حیاط بود ارث می برد، نه از خودِ زمین زیر بنا. این یعنی مثلاً اگه خونه ای یک میلیارد تومن ارزش داشت و ۶۰۰ میلیون تومنش مربوط به بنا و ۴۰۰ میلیون تومنش مربوط به زمین بود، زن فقط از اون ۶۰۰ میلیون تومن سهم می برد.

بعد از ۱۳۸۷: از همه چیز! حتی قیمت زمین! (ماده ۹۴۶ اصلاحی قانون مدنی)

خوشبختانه با اصلاحیه ای که در سال ۱۳۸۷ به مواد ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی اضافه شد، حقوق زن ها تو این زمینه خیلی بهتر و کامل تر شد. از اون تاریخ به بعد، زن از عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول ارث می بره. این اموال غیرمنقول شامل چی میشه؟ شامل عرصه و اعیان؛ یعنی هم زمین، هم ساختمون و هم درخت ها. پس الان زن از قیمت زمین هم ارث می بره و دیگه مثل قبل نیست که فقط از بنا ارث ببره.

پس اگه مردی فوت کنه و فرزندی داشته باشه، همسرش یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول رو می بره. اگه فرزندی نداشته باشه، این سهم میشه یک چهارم از عین اموال منقول و یک چهارم از قیمت اموال غیرمنقول. این تغییر، یه قدم بزرگ برای رعایت حقوق زن ها بود.

اگه وراث قیمت رو ندن، زن چیکار کنه؟ (ماده ۹۴۸ قانون مدنی)

شاید بپرسید خب اگه ورثه دیگه بخوان اذیت کنن و قیمت سهم زن از اموال غیرمنقول رو پرداخت نکنن، تکلیف چیه؟ آیا زن می تونه خودش بره و از اون مال غیرمنقول استفاده کنه؟ قانون برای این مورد هم راهکار گذاشته. ماده ۹۴۸ قانون مدنی میگه: هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء نماید.

یعنی چی؟ یعنی اگه بقیه ورثه، سهم نقدی زن از قیمت زمین یا خونه رو پرداخت نکنن، زن می تونه با مراجعه به دادگاه، درخواست کنه که سهمش از عین همون مال غیرمنقول بهش داده بشه. دادگاه این حق رو به زن میده که به نسبت سهمش، از خود اون مال (مثلاً از خود زمین یا قسمتی از اون) تملک کنه. اینجوری دیگه کسی نمی تونه حق زن رو پایمال کنه و جلوی رسیدن حقش رو بگیره.

سهم زن از دیه شوهر فوت شده

یه نکته دیگه که خیلی ها راجع بهش سوال دارن، سهم زن از دیه شوهر متوفیه. اگه خدایی نکرده مردی به دلیلی فوت کنه که براش دیه تعلق بگیره، این دیه هم جزو ترکه یا همون دارایی های باقیمونده از مرد حساب میشه. درسته که زن جزو اولیای دم نیست (اولیای دم معمولاً پدر و مادر و فرزندان هستن که حق قصاص دارن)، اما از دیه همسرش سهم می بره. یعنی سهم یک هشتم یا یک چهارمش از دیه هم مثل بقیه دارایی ها محفوظه.

ارث زن از سرقفلی و حق کسب و پیشه

امروزه خیلی ها علاوه بر ملک، صاحب حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه هستن، مخصوصاً تو مغازه ها و واحدهای تجاری. این حقوق، با اینکه سند رسمی به اون شکلی که برای ملک هست ندارن، اما ارزش مالی زیادی دارن و از نظر قانونی جزو اموال غیرمنقول محسوب میشن. پس، زن از این نوع دارایی ها هم ارث می بره. یعنی سهم یک هشتم یا یک چهارم زن، از قیمت این حقوق هم باید پرداخت بشه.

داستان طلاق و ارث: کی ارث می رسه، کی نه؟

حالا شاید بپرسید اگه یه زن و مردی از هم طلاق گرفته باشن، باز هم ممکنه از همدیگه ارث ببرن؟ به صورت کلی، اگه طلاق اتفاق بیفته، دیگه زن و شوهر سابق از هم ارثی نمی برن. اما مثل خیلی از قوانین دیگه، اینجا هم استثنائاتی وجود داره که دونستنش خیلی مهمه.

طلاق رجعی توی دوران عده: ارث هست! (ماده ۹۴۳ قانون مدنی)

اگه مردی زنش رو طلاق رجعی بده و تو دوران عده (که یه مدت زمان مشخصیه و زن تو اون مدت نمی تونه دوباره ازدواج کنه) یکی از زوجین فوت کنه، اون یکی از متوفی ارث می بره. یعنی اگه مرد تو عده طلاق رجعی فوت کنه، زن ازش ارث می بره و اگه زن فوت کنه، مرد ازش ارث می بره. دلیلش هم اینه که تو طلاق رجعی، رابطه زوجیت هنوز به طور کامل قطع نشده و امکان رجوع وجود داره.

طلاق بائن یا بعد از عده: دیگه ارثی نیست!

اگه طلاق از نوع بائن باشه (مثل طلاق خلع یا مبارات) یا اگه طلاق رجعی باشه اما مدت عده تموم شده باشه و بعد از اون یکی از زوجین فوت کنه، دیگه هیچ کدوم از همدیگه ارث نمی برن. یعنی رابطه زوجیت کاملاً قطع شده و دیگه حق توارثی وجود نداره.

طلاق در دوران بیماری شوهر: شرایط خاص! (ماده ۹۴۴ و ۹۴۵ قانون مدنی)

یه سری موارد خاص و استثنایی هم تو قانون داریم که بهش می گن طلاق در حال مرض. یعنی اگه یه مردی در دوران بیماری زن خودش رو طلاق بده و بعد از اون به دلیل همون بیماری فوت کنه، زن ممکنه ارث ببره. شرایطش اینه:

1. مرد تو دوران بیماریش، زنش رو طلاق بده.
2. بعد از طلاق و تو مدت یک سال، به دلیل همون بیماری فوت کنه.
3. زن در این مدت یک ساله، دوباره ازدواج نکرده باشه.

تو این صورت، حتی اگه طلاق بائن هم باشه، زن از شوهرش ارث می بره. یه مورد مشابه دیگه هم هست که اگه مردی تو دوران بیماری با یه زن عقد کنه و قبل از اینکه باهاش رابطه زناشویی (دخول) داشته باشه، به دلیل همون بیماری فوت کنه، زن ازش ارث نمی بره. اما اگه بعد از دخول یا بعد از اینکه مرد از اون بیماری بهبود پیدا کرد، فوت کنه، زن ارث می بره.

چه چیزایی ممکنه جلوی ارث بردن زن رو بگیره؟ (موانع ارث)

تا اینجا در مورد شرایط ارث بری و میزانش صحبت کردیم. حالا می خوایم ببینیم چه چیزهایی ممکنه باعث بشه که زن، حتی با وجود همه شرایط لازم، از همسرش ارث نبره. به این ها میگن موانع ارث و تو قانون مدنی ما بهشون اشاره شده:

• قتل شوهر (ماده ۸۸۰ قانون مدنی): اگه خدایی نکرده زن، شوهر خودش رو عمداً به قتل برسونه، از ارث محروم میشه. اینجا بحث عمدی بودن قتل مهمه و اگه قتل غیرعمدی باشه (مثلاً تصادف)، مانع ارث نیست.
• تفاوت دین (کفر): طبق قوانین اسلامی و به تبع اون، قانون مدنی ما، اگه یکی از ورثه کافر و متوفی مسلمان باشه، کافر از مسلمان ارث نمی بره. البته برعکسش درسته، یعنی مسلمان از کافر ارث می بره.
• لعان (ماده ۸۸۲ قانون مدنی): لعان یه مراسم خاص شرعی و قضائیه که بین زن و شوهر اتفاق میفته. اگه بین زن و شوهر لعان واقع بشه (که معمولاً تو موارد اتهام زنا به زن یا انکار فرزنده)، رابطه زوجیت و توارثشون به طور کامل قطع میشه و دیگه از همدیگه ارثی نمی برن.
• عقد در حال مرض و فوت قبل از دخول (ماده ۹۴۵ قانون مدنی): همونطور که بالاتر اشاره کردم، اگه مردی در دوران بیماری با یه زن عقد کنه و قبل از اینکه باهاش رابطه زناشویی داشته باشه، به دلیل همون بیماری فوت کنه، زن ازش ارث نمی بره. اما اگه بعد از دخول یا بعد از بهبودی مرد فوت کنه، زن ارث می بره.

چطوری سهم الارث رو حساب کنیم و بگیریم؟

حالا که از کلیات و جزئیات ارث زن از شوهر مطلع شدیم، وقتشه بریم سراغ مراحل عملی و اینکه چطور میشه سهم الارث رو محاسبه کرد و به دست آورد. این مراحل ممکنه کمی اداری و زمان بر باشه، اما با دونستن اونها می تونید راحت تر مسیر رو طی کنید.

قدم اول: گواهی انحصار وراثت

اولین و مهم ترین قدم بعد از فوت یه نفر، گرفتن گواهی انحصار وراثت هست. این گواهی یه سند قانونیه که مشخص می کنه متوفی چه کسانی رو به عنوان وارث داره و هر کدوم تو چه طبقه و درجه ای قرار می گیرن. برای گرفتن این گواهی باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کنید. مدارکی مثل شناسنامه و کارت ملی متوفی و ورثه، عقدنامه زن و شوهر، و گواهی فوت لازمه. بدون این گواهی، عملاً نمی تونید هیچ کاری برای تقسیم ارث انجام بدید.

قیمت گذاری اموال (ماترک)

بعد از اینکه گواهی انحصار وراثت رو گرفتید و ورثه مشخص شدن، نوبت به قیمت گذاری اموال متوفی (ماترک) می رسه. این کار معمولاً توسط کارشناس رسمی دادگستری انجام میشه. کارشناس میاد و همه اموال منقول و غیرمنقول (مثل خونه، زمین، ماشین، وسایل خونه، پول نقد و…) رو ارزش گذاری می کنه تا یه مبلغ دقیق از کل دارایی ها به دست بیاد. این قیمت گذاری مبنای محاسبه سهم هر وارث، از جمله زن، قرار می گیره.

مراحل قانونی مطالبه سهم و نقش وکیل

بعد از اینکه اموال قیمت گذاری شد و سهم هر کس مشخص شد، ورثه می تونن برای تقسیم اموال اقدام کنن. اگه همه ورثه با هم به توافق برسن، کار خیلی راحت تر پیش میره. اما اگه اختلافی وجود داشته باشه (که متاسفانه کم هم پیش نمیاد)، اون وقته که باید از طریق دادگاه (معمولاً دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، بسته به نوع و ارزش مال) اقدام کرد و از دادگاه خواستار تقسیم ترکه شد.

اینجاست که نقش وکیل پررنگ میشه. چون قوانین ارث ممکنه پیچیدگی های خودش رو داشته باشه و هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره، گرفتن کمک از یه وکیل متخصص ارث می تونه حسابی کار رو راحت تر کنه. وکیل می تونه شما رو تو همه مراحل، از گرفتن گواهی انحصار وراثت گرفته تا پیگیری پرونده تو دادگاه، راهنمایی کنه و مطمئن بشه که حقتون به طور کامل بهتون می رسه و هیچ حقی ضایع نمیشه. این کار هم خیال شما رو راحت می کنه و هم از بروز مشکلات و اختلافات بیشتر جلوگیری می کنه.

---

در نهایت، برای اینکه خیالتون از هر جهت راحت باشه و بتونید با آرامش خاطر بیشتری این مراحل رو طی کنید، پیشنهاد می کنم حتماً با یه متخصص حقوقی مشورت کنید. یه وکیل باتجربه می تونه با دقت به شرایط خاص پرونده شما نگاه کنه، همه جوانب رو بسنجه و بهترین راهکار رو پیش روتون بذاره.

هیچ چیز مثل مشاوره با یک وکیل خبره، خیال شما رو از بابت رعایت حقوق قانونی تون راحت نمی کنه و از دردسرهای آینده جلوگیری می کنه.

پس اگه شما هم تو شرایطی هستید که نیاز به دونستن جزئیات سهم الارث زن از شوهر دارید، یا اگه تو مراحل تقسیم ارث دچار ابهام یا اختلاف شدین، درنگ نکنید و حتماً از کمک مشاوران حقوقی استفاده کنید. اونا با قوانین و ریزه کاری ها آشنا هستن و می تونن بهترین کمک رو به شما بکنن.

سوالات متداول

میزان ارث زن از شوهر در صورت داشتن فرزند چقدر است؟

اگه مرد متوفی فرزند داشته باشه (چه از همسر فعلی، چه از ازدواج قبلی یا حتی نوه)، سهم زن از کل دارایی های همسرش (هم منقول و هم قیمت غیرمنقول) یک هشتم خواهد بود.

میزان ارث زن از شوهر در صورت نداشتن فرزند چقدر است؟

در صورتی که مرد متوفی هیچ فرزندی (و حتی نوه) نداشته باشه، سهم زن از کل دارایی های همسرش (هم منقول و هم قیمت غیرمنقول) یک چهارم تعیین میشه.

آیا زن از تمام اموال شوهر (منقول و غیرمنقول) ارث می برد؟

بله، طبق قانون جدید (اصلاحیه سال ۱۳۸۷)، زن از عین اموال منقول (مثل پول و ماشین) و از قیمت اموال غیرمنقول (مثل زمین، خانه، مغازه) ارث می بره. یعنی از خود زمین ارث نمی بره، بلکه از قیمتش سهم می بره.

اگر مرد چند همسر داشته باشد، سهم ارث زن ها چگونه تقسیم می شود؟

در صورت تعدد زوجات، سهم کلی زن (یعنی یک هشتم یا یک چهارم، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند) به تساوی بین تمام همسران دائم متوفی تقسیم میشه. هر کدوم از همسران به صورت جداگانه یک سهم کامل نمی برن، بلکه سهم کلی بینشون پخش میشه.

آیا در عقد موقت زن از شوهر ارث می برد؟

خیر، طبق قانون مدنی ایران، زن و شوهر در عقد موقت از یکدیگر ارث نمی برند و حتی اگر شرط ارث بردن در عقد موقت قید بشه، این شرط از نظر قانونی باطله و اثری نداره. تنها راه برای انتقال مال در این شرایط، استفاده از وصیت نامه است.