خلاصه کتاب سه افسانه درباره ی فساد ( نویسنده افرا ریموند )

خلاصه کتاب سه افسانه درباره ی فساد ( نویسنده افرا ریموند ) در واقع تحلیلی عمیق از باورهای اشتباه و ریشه های پنهان فساد ارائه می دهد و ما را به بازنگری جدی در این پدیده دعوت می کند. این کتاب که از دل سخنرانی معروف افرا ریموند در تدتاک متولد شده، قرار است پرده از سه افسانه رایج درباره فساد بردارد و نشان دهد که چطور این افسانه ها باعث شده اند جامعه و مسئولان چشمشان را روی بخش های مهمی از فساد ببندند و ما را از مبارزه واقعی با آن دور کنند.

تا حالا فکر کردین چرا با وجود اینکه همه از فساد ناله می کنیم و می گیم بدبختمون کرده، بازم خیلی وقت ها انگار نمی تونیم باهاش درست و حسابی مقابله کنیم؟ شاید بخشی از این مشکل برمی گرده به تصوراتی که از فساد داریم. تصوراتی که افرا ریموند، نویسنده و روزنامه نگار جسور ترینیدادی، در کتاب «سه افسانه درباره فساد» حسابی به چالش می کشه. این کتاب یا بهتره بگیم این سخنرانی تدتاک که حالا در قالب یک خلاصه عمیق اینجا بهش می پردازیم، اصلاً اومده که بگه خیلی از چیزایی که درباره فساد می دونیم، غلطه!

وقتی صحبت از فساد می شه، معمولاً ذهن ما می ره سمت پول های کثیف، رشوه و زیرمیزی، ولی آیا واقعاً همینه؟ آیا فساد فقط مشکل دولت هاست؟ و از همه مهم تر، آیا واقعاً فساد یه چیز عادیه که باید باهاش کنار بیایم؟ افرا ریموند با شهامت تمام، این سه باور رایج رو به چالش می کشه و بهمون نشون می ده که چقدر این افسانه ها باعث شدن ما از درک واقعی پدیده فساد و مبارزه مؤثر باهاش دور بمونیم. پس آماده باشین برای یه سفر هیجان انگیز به دنیای پنهان و کمتر دیده شده فساد!

افرا ریموند کیست؟ صدای منتقد و فسادستیز

قبل از اینکه بریم سراغ افسانه ها، بد نیست یه آشنایی کوچیک با خانم افرا ریموند داشته باشیم. ایشون یه جورایی «صدای مخالف» و «فسادستیز» تو منطقه کارائیب، به خصوص کشور خودش، ترینیداد و توباگو، محسوب می شه. ریموند نه یه سیاستمدار حقوق بگیره، نه یه مقام دولتی. ایشون یه روزنامه نگار تحقیقی کارکشته ست که سال هاست زندگیش رو گذاشته پای افشای فساد، چه تو بخش دولتی، چه خصوصی.

تخصص اصلیش؟ دقیقاً همینه که می گیم: فساد مالی و اقتصادی. از اون دست آدمایی نیست که پشت میز بشینه و از دور نظریه پردازی کنه. خانم ریموند خودش رفته توی دل پرونده های فساد، ساعت ها تحقیق کرده، مصاحبه گرفته و با شجاعت تمام، نتایج تحقیقاتش رو منتشر کرده. همین سابقه عملی و جدی باعث شده حرفش خریدار داشته باشه و دیدگاهش اینقدر ارزشمند باشه.

شاید خیلی ها افرا ریموند رو با سخنرانی های پرشور و انرژی بخش «تدتاک» (TED Talk) بشناسن. این پلتفرم جهانی، محلی برای به اشتراک گذاشتن ایده های ارزشمنده، و وقتی پای مبارزه با فساد میاد، ایده های ریموند واقعاً حرفی برای گفتن دارن. سخنرانیش با عنوان Three Myths About Corruption در سال ۲۰۱۴، خیلی سر و صدا کرد و در واقع همین سخنرانی شد پایه و اساس کتاب «سه افسانه درباره فساد».

اون چیزی که ایده این کتاب رو تو ذهن ریموند شکل داد، شاید چیزی نبود جز مواجهه مستقیم و روزمره با پیامدهای فساد تو کشورش. دیدن اینکه چطور پول مالیات دهنده ها غارت می شه، چطور پروژه های بزرگ دولتی به خاطر زد و بندها ناکام می مونن یا چطور حق مردم پایمال می شه. این ها باعث شد که ریموند به این نتیجه برسه که شاید بخشی از مشکل اینه که ما اصلاً فساد رو درست نمی شناسیم. شاید ما با یه سری افسانه داریم زندگی می کنیم که باعث شده نتونیم چشممون رو روی واقعیت باز کنیم و با تمام قوا با این اژدهای هفت سر مبارزه کنیم. پس بریم ببینیم این افسانه ها چی هستن و چطور ریموند اینقدر زیرکانه پرده از روشون برمی داره.

افسانه های سه گانه درباره فساد: باورهای رایج رو زیر و رو کنیم!

افسانه اول: فساد که جرم نیست، قربانی هم نداره!

اولین و شاید خطرناک ترین افسانه اینه که خیلی هامون ناخودآگاه فکر می کنیم فساد مالی یا همون پولشویی و رشوه، یه جورایی یه جرم «بدون قربانیه». یعنی چی؟ یعنی وقتی اسم جنایت و جرم میاد، ذهنمون می ره سراغ دزدی از خونه، یا خدای نکرده قتل و زورگیری. ولی اگه همین الان دور یه میز با دوستاتون بشینین و حرف از جرم و جنایت تو جامعه بشه، چند نفر از فساد حرف می زنن؟ خیلی کم!

حتی جالبه که خود دولتمردان و مسئولین هم وقتی میان تو تلویزیون و آمار جرم و جنایت رو می دن، کمتر پیش میاد اسم فساد رو بیارن. انگار فساد یه جور «شبه جرمه» که بود و نبودش فرقی نمی کنه! یا شاید اونقدر باهاش عادی شدیم که دیگه جرم حسابش نمی کنیم.

افرا ریموند اینجا خیلی صریح و قاطع میگه: فساد مالی یه جرم اقتصادی تمام عیاره و اصلاً هم بدون قربانی نیست!

خب، اگه بدون قربانی نیست، پس قربانیش کیه؟ جواب واضحه: «ما، مالیات دهنده ها و شهروندا!» وقتی یه میلیارد دلار پول پروژه یه فرودگاه به حساب های بانکی خارج از کشور منتقل می شه، کی ضرر می کنه؟ قطعاً اونی که اون پول رو دزدیده سود می کنه، ولی اونی که ضرر می کنه، مردم اون کشورن. اون پول قرار بود برای زیرساخت ها، بیمارستان ها، مدرسه ها یا حتی اشتغال زایی خرج بشه. وقتی یه تیکه از این پول غیب می شه، یعنی چی؟ یعنی دیگه اون مدرسه ساخته نمی شه، اون بیمارستان تجهیز نمی شه، اون جاده ترمیم نمی شه.

ریموند مثال فرودگاه ترینیداد و توباگو رو می زنه. یه پروژه بازسازی با بودجه هنگفت ۱.۶ میلیارد دلاری که تو مناقصه ش پر از زد و بند و کارهای مشکوک بوده. وقتی دادستانی وارد ماجرا می شه، رسماً اعلام می کنه که یک میلیارد دلار از این پول به حساب های خارجی منتقل شده! یک میلیارد دلار! فکرش رو بکنید. این یعنی از هر ۱.۶ دلار، ۱ دلار مستقیم رفته تو جیب یه عده و از دسترس مردم خارج شده. این فاجعه نیست؟

اون میگه فساد در واقع نوعی «غارت سیستماتیک» پول مالیات دهنده هاست. فرض کنید شما کلی زحمت می کشید، کار می کنید، مالیات میدید که دولت بتونه شهر رو اداره کنه. بعد یه عده از همین مالیات شما استفاده می کنن تا جیب خودشون رو پر کنن. این دقیقاً مثل این می مونه که یکی بیاد و پول رو از جیب شما بدزده. منتها چون این دزدی توی تاریکی و از طریق سیستم های پیچیده انجام میشه، کمتر به چشم میاد و کسی داد و بیداد نمی کنه.

فرق فساد با بقیه جرم ها چیه که اینقدر راحت ازش چشم پوشی می شه؟ شاید چون اثرش نامحسوسه. وقتی یکی جیبتون رو می زنه، همون لحظه می فهمید. وقتی یه نفر بهتون زور میگه، همون لحظه آزار می بینید. ولی وقتی پول مالیات شما خورده می شه، اثرش رو توی کاهش کیفیت آموزش، بهداشت، حمل و نقل یا حتی افزایش بیکاری می بینید. یعنی یه آسیب «پراکنده» و «درازمدت» که ارتباط مستقیمش با فساد، کمتر به چشم میاد. اینجاست که افسانه بی قربانی بودن فساد، راه رو برای ادامه اون باز می کنه.

افسانه دوم: فساد فقط مشکل دولته، بخش خصوصی که پاکه!

افسانه دوم که خیلی هم ریشه داره، اینه که فکر می کنیم «فساد فقط مشکل دولته و بخش خصوصی که پاک پاکه!» وقتی صحبت از فساد می شه، همه فکرمون میره سمت رانت خواری مسئولین، اختلاس های دولتی، یا پروژه هایی که به فامیل و آشنا می دن. حق هم داریم، چون اخبار بیشتر روی این موارد مانور میدن و شفافیت تو بخش دولتی، بیشتر زیر ذره بینه.

اما افرا ریموند یه نگاه متفاوت و عمیق تر داره. اون میگه: بخش عظیمی از فساد، اتفاقاً تو بخش خصوصی رخ میده که هیچ ربطی هم به دولت نداره! چطور؟ فکر کنین به تمام اون رشوه گیری ها و زیرمیزی هایی که بین دو تا شرکت خصوصی رد و بدل می شه تا یه پروژه رو به همدیگه بسپارن. یا تبانی هایی که تو مناقصه های بخش خصوصی اتفاق میفته. یا حتی فرار مالیاتی گسترده ای که توسط شرکت های بزرگ انجام می شه و کسی هم خبردار نمی شه.

ریموند تأکید می کنه که فساد یه شبکه پیچیده ست که بین بخش دولتی و خصوصی در هم تنیده شده. این طور نیست که هر کدوم جزیره ای جدا از هم باشن. خیلی وقت ها، فساد دولتی با تبانی شرکت های خصوصی اتفاق میفته و فساد خصوصی هم با چشم پوشی یا حتی همکاری برخی از مقامات دولتی ممکن می شه. مثلاً یه شرکت خصوصی برای اینکه تو یه مناقصه دولتی برنده بشه، به مسئولین رشوه میده. این هم فساد دولتیه، هم خصوصی. یا یه شرکت برای اینکه از پرداخت مالیات فرار کنه، با یه کارمند دولتی تبانی می کنه. این هم همینه.

اون میگه اگه بخوایم واقعاً فساد رو درک کنیم و باهاش بجنگیم، باید این دیدگاه تک بعدی رو کنار بذاریم. باید بفهمیم که فساد فقط محدود به بخش های عمومی و دولتی نیست. هرجایی که پول، قدرت و عدم شفافیت وجود داشته باشه، پتانسیل فساد هم هست. از یه مغازه کوچیک که از جنس تقلبی استفاده می کنه تا یه شرکت بزرگ که با پولش تو بازارهای مالی دستکاری می کنه، همه می تونن بخشی از این پازل بزرگ فساد باشن.

نگاه جامع ریموند به این موضوع، باعث می شه بفهمیم که مبارزه با فساد فقط وظیفه قوای قضاییه یا نهادهای نظارتی نیست. این یه مسئولیت همگانیه که هم بخش دولتی، هم بخش خصوصی و هم مردم باید توش نقش داشته باشن. هرچقدر بیشتر تمرکزمون رو فقط روی دولت بذاریم و بخش خصوصی رو مبرا بدونیم، بخشی از مشکل رو نادیده گرفتیم و راه رو برای تداوم فساد تو اون بخش، باز گذاشتیم. به قول معروف، «یه دست صدا نداره»، مبارزه با فساد هم باید از همه جهات شروع بشه.

افسانه سوم: فساد یک امر عادی و اجتناب ناپذیر است!

افسانه سوم شاید از دو تای قبلی هم خطرناک تر باشه، چون ریشه در روحیه بی خیالی و تسلیم شدن داره. این افسانه میگه: بابا، فساد که دیگه عادی شده، کاریش نمیشه کرد! چقدر این جمله رو شنیدیم؟ چقدر خودمون گفتیم؟ انگار فساد شده بخشی از فرهنگ ما، یه چیز طبیعی و اجتناب ناپذیر که باید باهاش کنار بیایم.

ریموند با قاطعیت تمام میگه که این باور، بزرگترین دستاویزیه که مفسدین برای ادامه کارشان لازم دارند. وقتی مردم عادی بپذیرند که فساد یک چیز طبیعیه و نمی شود کاریش کرد، یعنی عملاً به مفسدین چراغ سبز نشان داده اند که هر کاری دلشان می خواهد بکنند.

فکر کنین، وقتی مدیر یه اداره، یا یه کارمند، یا حتی یه کاسب، می بینه همه دارن فساد می کنن و کسی هم اعتراض نمی کنه، چه نتیجه ای می گیره؟ نتیجه می گیره که این راهشه، این رسمشه! و خودش هم وارد این چرخه معیوب می شه. این طوری فساد مثل یه بیماری واگیردار تو جامعه پخش می شه و از کنترل خارج میشه.

افرا ریموند اینجا روی مسئولیت فردی و جمعی شهروندان تأکید زیادی داره. اون میگه ما باید فساد رو «بی اعتبار» کنیم. یعنی چی؟ یعنی نباید بذاریم عادی بشه. باید هر جا که دیدیم، صدامون دربیاد. باید باهاش مقابله کنیم، ولو به اندازه یه اعتراض کوچیک. همین که یه نفر تو جمع بگه «این کار درست نیست»، همین که یه نفر حاضر نشه رشوه بده یا رشوه بگیره، همین که یه نفر شفافیت بخواد، یعنی اون افسانه عادی بودن رو شکسته.

این ایده که «کاریش نمی شه کرد»، ریشه در ناامیدی داره. اما ریموند میگه دقیقاً وقتی که ناامید می شیم، مفسدین برنده میشن. ما باید به جای تسلیم شدن در برابر فساد، امید داشته باشیم و برای تغییر اقدام کنیم. این اقدام می تونه از مطالبه گری شفافیت از مسئولین شروع بشه و تا حمایت از خبرنگاران تحقیقی یا حتی عدم مشارکت در فسادهای کوچک روزمره پیش بره.

جامعه ای که توش فساد عادی بشه، جامعه ای مرده ست. جامعه ای که توش مردم بگن «آقا، دستمال کثیف رو که نمی شه پاک کرد»، خودشون رو به دست سرنوشت سپردن. این کتاب تلنگریه که بیدار بشیم و بفهمیم که عادی سازی فساد، سم مهلکیه که آینده یه ملت رو از بین می بره. ما حق نداریم امید رو از خودمون و نسل های آینده بگیریم. باید بلند بشیم و بگیم: فساد عادی نیست و ما اجازه نمیدیم عادی بشه!

از آگاهی تا عمل: ما شهروندا چطور می تونیم جلوی فساد رو بگیریم؟

خب، تا اینجا دیدیم که افرا ریموند چطور پرده از روی سه افسانه رایج درباره فساد برمی داره و نشون می ده که این پدیده نه بی قربانیه، نه فقط دولتیه و نه عادی و اجتناب ناپذیر. حالا سؤال اصلی اینه: بعد از این همه آگاهی، چیکار کنیم؟ وظیفه ما شهروندا چیه؟

ریموند خیلی تأکید داره که مبارزه با فساد، یه کار دولتی یا حکومتی تنها نیست. این یه مسئولیت اجتماعیه. هر کدوم از ما، به عنوان یه شهروند، می تونیم و باید تو این مبارزه نقش داشته باشیم. چطوری؟ اولین قدم، تغییر نگاه خودمونه. اگه خودمون باور کنیم که فساد بده و نباید عادی بشه، نصف راه رو رفتیم. وقتی دیدگاه ما عوض بشه، رفتارمون هم عوض می شه.

قدم بعدی، مطالبه شفافیت و پاسخگویی. اگه مسئولین و نهادها بدونن که مردم حواسشون هست و کوچکترین رشوه گیری یا اختلاسی رو نادیده نمی گیرن، مجبور می شن شفاف تر عمل کنن. از مسئولین محلی و شهرداری گرفته تا بالاترین مقامات، همه باید خودشون رو در برابر مردم پاسخگو بدونن. این حق ماست که بدونیم پولمون کجا خرج میشه و چطور تصمیم گیری میشه.

تاریخ نشون داده که جنبش های مردمی چقدر می تونن قوی باشن و چطور می تونن روی حکومت ها فشار بیارن. جنبش هایی مثل «اشغال وال استریت» که ریموند هم تو بخشی از سخنرانیش بهش اشاره می کنه، یا جنبش های مشابه تو کشورهای دیگه، نمونه های خوبی از قدرت مردمن. وقتی مردم متحد میشن و یک صدا خواستار عدالت و شفافیت میشن، هیچ قدرتی نمی تونه جلوی اونا رو بگیره.

حالا راهکارهای عملی برای اینکه ما شهروندا تو این مبارزه فعال تر بشیم، چیا می تونن باشن؟

• افزایش آگاهی خودمون و بقیه: درباره فساد بخونیم، پادکست گوش بدیم، تو بحث ها شرکت کنیم و اطلاعاتمون رو بالا ببریم. بعد این اطلاعات رو با بقیه هم به اشتراک بذاریم.
• حمایت از نهادهای نظارتی و رسانه های مستقل: رسانه های آزاد و خبرنگاران تحقیقی، چشم و گوش جامعه هستن. ازشون حمایت کنیم تا بتونن بدون ترس، فساد رو افشا کنن.
• عدم مشارکت در فسادهای کوچک: شاید یه زیرمیزی کوچیک برای ما بی اهمیت باشه، ولی همینا هم پازل فساد رو کامل می کنن. خودمون رو عادت بدیم که حتی تو کوچکترین مسائل هم اهل فساد نباشیم.
• مطالبه قانون و اجرای اون: از نمایندگانمون تو مجلس بخواهیم قوانین شفافیت رو تقویت کنن و بر اجرای درستش نظارت کنن.
• استفاده از حق اعتراض و مطالبه گری: اگه فسادی دیدیم یا از جایی بوی نامطبوعی به مشاممون رسید، سکوت نکنیم. با روش های قانونی و مدنی اعتراض کنیم و پیگیر باشیم.

یادتون باشه، فساد مثل یه درخت پیر و کهنسال می مونه که ریشه هاش تو خاک جامعه نفوذ کرده. برای ریشه کن کردنش، یه شبه معجزه نمیشه. اما اگه هر روز و هر نفر، حتی یه کوچولو، ریشه هاش رو سست کنه، بالاخره یه روز این درخت خشک میشه و از بین میره. اینجاست که نقش تک تک ما پررنگ میشه.

جمع بندی: بیدار شدن از خواب افسانه ها!

به انتهای این سفرمون رسیدیم، سفری که با «خلاصه کتاب سه افسانه درباره ی فساد ( نویسنده افرا ریموند )» شروع شد و ما رو با نگاهی تازه به پدیده فساد آشنا کرد. پیام اصلی این کتاب، چیزی جز این نیست که باید نگاه و باورمون رو نسبت به فساد تغییر بدیم و بدون ترس و ناامیدی، برای مبارزه باهاش اقدام کنیم.

دیدیم که فساد یک جرم اقتصادی تمام عیاره که قربانیان اصلیش، خود ما شهروندان هستیم. دیدیم که فساد فقط مختص دولت نیست و بخش خصوصی هم نقش پررنگی توش داره. و از همه مهم تر، فهمیدیم که فساد نه تنها عادی نیست، بلکه اگه بهش اجازه عادی شدن بدیم، ریشه های جامعه رو خشک می کنه و آیندگان رو با یه دنیای پر از تباهی تنها می ذاره.

افرا ریموند با شهامت تمام این افسانه ها رو شکسته تا ما رو از خواب غفلت بیدار کنه. اون بهمون یادآوری می کنه که قدرت تغییر دست ماست، دست تک تک شهروندان. هر چقدر بیشتر آگاه باشیم، بیشتر مطالبه گر باشیم و بیشتر مسئولیت پذیر باشیم، جامعه ای شفاف تر، عادلانه تر و آزادتر خواهیم داشت.

پس حالا که این مقاله رو خوندین، بیاید کمی بیشتر به چالش های پیش رو و فرصت های بی نظیری که برای تغییر داریم، فکر کنیم. بیاید این آگاهی رو به عمل تبدیل کنیم و قدمی، هرچند کوچیک، برای فردایی بهتر برداریم. با هم، می تونیم افسانه ها رو بشکنیم و واقعیت فساد رو به چشم ببینیم تا بتونیم برای همیشه از شرش خلاص بشیم. چون همونطور که ریموند هم اشاره می کنه، مبارزه با فساد، یک انتخابه، نه یک تقدیر.