جمهوری اسلامی امروز، همان جمهوری اسلامی12فروردین 58 است؟

این رفراندوم که در روزهای 10 و 11 فروردین برگزارشد هم به لحاظ میزان مشارکت و هم به لحاظ رای «آری» و از آن نظر که در فاصله ای کمتر از 50 روز از پیروزی انقلاب می گذشت، استثنایی و بی نظیر بود. بعد از آن در هیچ انتخابات و دو رفراندومی که برگزار شد، شاهد چنین مشارکت و نتیجه ای نبودیم و میتوان ادعا کردمحال است آن اتفاق تکرار شود.

با این همه، این پرسش مطرح است که آیا همان مفهوم جمهوری اسلامی که به رفراندوم گذاشته شد، با همان تلقی و برداشت عام که از آن می شد، دست نخورده باقی ماند یا تفاسیر مختلفی که از آن صورت گرفت، متفاوت از مفهوم اولیه بود؟ به عبارت دیگر ، آیا جمهوری اسلامی امروز با جمهوری اسلامی 12 فروردین 1358 یکی است؟

از آنجا که مفهوم «جمهوری اسلامی» یک مفهوم ذهنی و نظری است، طبیعتا برداشت هایی که از آن صورت می گیرد، بسیار متنوع است و گاه می تواند این برداشت ها در مقابل یکدیگر هم قرار بگیرد.

یکی از بحث های مهمی که در طول 45 سال گذشته شاهد هستیم این است که آیا جمهوری اسلامی دو مفهوم جدا و متباین از یکدیگر هستند یا به همدیگر چسبیده شده و یک کل واحد به حساب می آیند؟

در فرض نخست عده ای گفتند جمهوریت، شکل و ظاهر نظام بوده و اسلامیت محتوای آن است. یا عده ای گفته اند جمهوریت ظرف است و اسلامیت مظروف آن. یا عده ای بر آنند که جمهوریت بستری برای اجرای اسلام است.

در فرض دوم، جمهوریت و اسلامیت از یکدیگر انفکاک ناپذیرند و حذف یا کمرنگ شدن یکی به معنای حذف یا کمرنگ شدن دیگری هم هست.

همین تفاوت تلقی ها باعث شده که عده ای بگویند جمهوریت، فقط یک راه و وسیله است. به همین دلیل فاقد اصالت است و آنچه اصالت دارد، حکومت اسلامی است نه جمهوری اسلامی.

گروهی پا را از این هم فراتر گذاشته و ادعا کرده اند موافقت با جمهوریت برای بستن دهان مخالفین نظام بوده و صرفا برای اینکه با برخی رژیم های حکومتی غرب، همگونی داشته باشد، به آن تن داده شده وگرنه جمهوریت ریشه در دین ندارد و اساس حکومت، ولایت است. این فهم عملا بدنبال براندازی مفهوم «جمهوری اسلامی» است و آنچه را از حکومت ارایه می کند، شبیه سلطنت یا خلافت است که نمونه های آن در برخی کشورهای مسلمان نشین امروز دنیا وجود دارد.

با این نظریه، اجرای احکام دین یک اصل لایتغیر است و اصولا اگر حکومت اسلامی به اجرای آن احکام همت نکند، ماهیت و هویت خود را از دست داده است . از طرفی چون حفظ اسلام و نظام جمهوری اسلامی( با برداشت خودشان) از اوجب واجبات است، بنابراین اجرای احکام دین به هر نحو و شکل باید ممکن شود و پذیرش عامه در آن تاثیری ندارد.

در مقابل، گروه دیگر اهل تسامح است و همانطور که اصل برقراری نظام جمهوری اسلامی را مبتنی بر رای مردم می داند، اجرای احکام دین را نیز منوط به پذیرش اکثریت بزرگ جامعه می داند و حتی استنکاف اقلیت از دین را در امور خصوصی مجاز می شمارد. در این تلقی، حکومت فعال مایشاء نیست و حق تحمیل ندارد.

مهم این است که هر دو برداشت بالا حول یک مشترک لفظی به نام «جمهوری اسلامی» شکل می گیرد و روشن است که یک گروه، طرف مقابل را به بی دینی، اباحه گری و غربزدگی متهم کند و گروه دیگر نیز رقیب خود را متحجر، مخالف حقوق بشر و آزادی های مشروع انسانی بشمارد. دست هر دو گروه هم از استدلال ها و شبه استدلال ها از متون دینی، سیره معصومین و نیز اظهارنظر تیوریسین های انقلاب و نظام پر است.

اینکه گمان کنیم، برداشتهای امروز از “جمهوری اسلامی” در زمینه نقش مردم، حاکمیت رای اکثریت، نوع حکمرانی،آرمانهای سیاسی و فرهنگی و… دقیقا با آنچه که مردم در فروردین58 به آن رای دادند،خوش خیالی و خودفریبی است. دستکم در حوزه اندیشه برخی از مفاهیم، استحاله شده و بعضی معانی دیگری پیدا کرده اند. از سوی دیگر نمی توان گفت آنچه امروز به عنوان تیوری حکومت اسلامی بر ایران رواج دارد با همه آنچه در فروردین 58 از آن برداشت می شد متباین است.

“جمهوری اسلامی” برای بقای خود چاره ای جز راه انداختن گفتمان خودانتقادی ندارد. هنوز نسلهای اول و دوم انقلاب زنده اند و اگرچه همه آنها همنظر نیستند و اختلافاتی بین شان هست، اما گفت وگوهای آنها با یکدیگر می تواند کشور را از خطر بزرگ دگرگونی ایدیولوژیک نجات دهد. در غیر اینصورت، بازیگران سیاسی، بازی را به نفع خود رقم خواهند زد. اولین ویژگی این بازیگران،بی اعتقادی به نقش مردم است. این بی اعتقادی را حداقل در سه انتخابات اخیر ثابت کردند.

1717